20
Ноября
Выступление А.Перуашева по проекту предвыборной программы на XVI съезде партии
Құрметті Алаш Елі, құрметті Ақ жолдықтар
Соңғы кездегі бірқатар оқиғалар тізбегі – былтыр Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті мемлекет билігін өркениетті түрде жаңа басшыға тапсыруы дер кезінде болғанын уақыттың өзі дәлелдеп отыр.
Н.Назарбаевтың президенттік жүйесі еліміздің тәуелсіздік бастауында мемлекеттік институттардың қалыптасуында, түбегейлі нарықтық және қоғамдық реформаларды жүргізуде және басқа елдермен қарым-қатынас орнатудағы тарихи миссиясын орындады.
Келесі кезеңге Қазақстан қалыптасқан мемлекет ретінде аяқ басты. Ал ендігі мәселелерді шешу үшін жаңа тәсілдер керек. Мемлекет басқару ісіне қоғам жан-жақты араласуы және оны бақылауы қажет.
Мысалы, COVID-19 пандемиясы басталғаннан бері болып жатқан оқиғалар вертикалды басқару жүйесінің кемшіліктерін әшкерелеп көрсетті. Ал қоғамда шиеленіскен пікірталастар ел тәуелсіздігінің басты қауіп-қатерлерінің ауқымын ашып көрсетті, олар:
- бюрократия мен сыбайлас жемқорлық,
- әлеуметтік әділетсіздік және байлар мен кедейлер арасындағы алшақтық,
- экономика мен билікті монополияландыру.
Жарты жылдық карантин кезінде халықтың тұрмысы нашарлап кетті. Шағын және орта бизнес құлдырады. Бюджет қана емес, сондай-ақ Ұлттық қордың трансферттері қазіргі қажетілікке жұмсалып, соның өзінде талан-таражға салынуда. Қоғамда мемлекеттік институттарға сенімсіздік күшейіп, халық билік монополиясынан қажи бастады.
Елімізге әлеуметтік-экономикалық салада, саяси жүйеге де түбегейлі өзгерістер қажет.
Аталған өзгерістерді тым соза берудің қауіптілігі сонда, бұл - Украина, Беларусь пен Қырғыз еліндей мемлекеттік дағдарысқа әкеп соғуы мүмкін. Ал, Тәуелсіздіктің ең басты кепілі қару емес, өз мемлекетін сыйлайтын, бағалайтын азаматтық қоғам болуы керек.
Сондықтан, қазіргі билік моделіне бір ғана балама бар – ол терең әлеуметтік-экономикалық және саяси реформаларды қабылдап, жүзеге асыруы қажет.
«Ақ жол» демократиялық партиясы ЖАҢА ЖӘНЕ ӘДІЛ ҚАЗАҚСТАНҒА апаратын өзгерістер бағдарламасын ұсынады.
Сол бағдарламадағы басты приоритетіміз – ТӘУЕЛСІЗДІК ЖӘНЕ «АЛАШ» ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫ
Еліміздің Тәуелсіздігі мен ұлттық мүдделер – мемлекеттің негізгі басымдықтары. XX ғасырдағы «Алаш» ұлттық автономиясының көшбасшысы Әлихан Бөкейхан: «Мемлекеті жоқ халық - жетім» деді.
Ал, Тәуелсіз Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев: «Тәуелсіздік үшін құрбандыққа аянатын ештеңе жоқ» деп атап өтті.
Қазақ РеспубликасыныңТәуелсіздігін қамтамасыз ету және оның ұлттық мүдделерін қорғау - өзін республика азаматы санайтын кез-келген адамның парызы. Тәуелсіздік – ол біздің еліміз, жеріміз, тіліміз бен діліміз. Тәуелсіздік - біздің өз жолымызды өзіміз таңдау мүмкіндігіміз, келешек ұрпақтың болашағы үшін біздің жауапкершілігіміз.
● Тәуелсіздік пен еліміздің тұтастығы, әрбір адамның өмірі, құқығы және бостандығымен қатар тұратын басты құндылық.
● Тәуелсіздік бастауында – қазақ халқының еркіндігі мен елдігінің тарихи мұраты ретіндегі «Алаш» ұлттық идеясы жатыр. Қазақ еліне Алаштан артық идея жоқ.
● Ақ жол демократиялық партиясы мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейтуды қолдайды. Қазақ тілін экономикамен қаржы саласына, мемлекеттік басқару мен шетелдік инвесторлардың жұмысына мемлекеттік деңгейге сай енгізуіміз керек.
● Биыл «Алаш» автономиясынан бастау алатын және қазіргі Қазақстанның негізін қалаған Қазақ республикасына 100 жыл толды.
Алдымен қателесіп «Қырғыз» автономиялық республикасы деп аталып, 5 жылдан кейін Сұлтанбек Қожанұлы, Сәкен Сейфуллин, Жалау Мыңбайұлы және де басқа тұлғалардың арқасында республикамызға ұлтымыздың төл атауы қайтарылды.
Өткен жылы «Ақ жол» демократиялық партиясы үкіметке бұл тарихи датаны ресми
атап өтуді және «Қазақстан» атымен қатар, тоталитарлық кеңес билігінің өзі
мойындаған «Қазақ Республикасы»
атауын қолдану туралы мәселені көтерді. Бұл бастаманы Ш.Уәлиханов атындағы
тарих институты да қолдады, бірақ біздің шенеуніктер үнсіз қалды.
Сонда да біз тарихи бірегейлігімізді білдіретін Қазақ Республикасы мемлекеттік
атауын қайтаруды жөн деп санаймыз.
● Биыл мамыр айында «Ақ жол» демократиялық партиясы Президент Қ.Тоқаевтың сталиндік қуғын-сүргін құрбандарын ақтау шараларын жалғастыру туралы тапсырмасына қолдау білдірді. Біз кеңестік тоталитарлық биліктің қазақ халқына әдейі жасалған Ашаршылықты халықаралық деңгейде зұлмат деп тануға шақырдық. Большевиктер әскерлерінің коллективизация кезіндегі жүздеген қазақ көтерілістерін жаншып басуын, өз ауылдарын құтқарамын деп, басын өлімге тіккен батырлардың ерлік істерін қайта қарау керек деп санаймыз.
Тарихи әділдікті қалпына келтіру үшін, біз де-коммунизация саясатын партиямыздың ресми бағытарының бірі деп жарияладық.
● Өздеріңіз білетіндей, келесі жылы шетелдіктерге жерді беруге қарсы шыққан көптеген митингілерден кейін жерді сатуға жарияланған мораторий мерзімі аяқталады.
Осы кезде «Ақ жол» демократиялық партиясы Үкіметтің жер комиссиясына – сепаратистік пиғылдарды болдырмау мақсатында шетелдіктерге жерді сатуды ғана емес, біздің елмен шектесіп жатқан мемлекеттердің азаматтары мен компанияларына жерді жалға беруге де тыйым салуды ұсынды.
Алайда шенеуніктер осы ұсынысты комиссияның қорытынды хаттамасына енгізбеді.
Осыған байланысты мораторияның аяқталуы қарсаңында біз тағы да Қазақстанмен көршілес жатқан мемлекеттердің азаматтары мен компанияларына жерді сатуға және жалға беруге тыйым салуды талап етеміз.
● Қандастырымызды тарихи отанына қайтару, елге оралған бауырларымыз бен қарындастарымызды баспанамен, жұмыспен қамтамасыз ету және көмек көрсету, олардың Қазақстан Республикасының толыққанды азаматтары ретінде тезірек бейімделіп кету жөніндегі жұмыстарды күшейту керек деп санаймыз.
● Біздің осы және көптеген басқа да ұсыныстарымыз «Алаш» қайраткерлерінің ұстанымдарынан туындайды, және бүгінгі жағдайда қолдануға лайықты деп санаймыз.
2012 жылдан бері «Ақ жол» демократиялық партиясы, міне 9 жылдан бері жас ғалымдардың «Алаштың XXI ғасырдағы Ақ жолы» ғылыми конференциясын жыл сайын өткізіп келеді. Онда қазіргі мәселелер Алаш идеологиясының контексінде талқыланады.
Біз «Алаш» саяси мұраларын Қазақстанды жаңғыртудың ұлттық идеясы ретінде қараймыз және олардың мұраттарын мемлекеттік құрылыста, экономика және қоғамда табандылықпен жылжытатын боламыз.
Алашорда қайраткерлері армандағандай Қазақстанның 20-25 жылдың ішінде өзінің қоғамы мен экономикасын жаңғыртуға және әлемде лайықты орнын алуға барлық мүмкіндігі бар дегеніне сенеміз. Бұдан бір ғасыр бұрын оларға Жапон тәжірибесі бағдар болса, қазір оларға Оңтүстік Корея, Малайзия, Шығыс Еуропа қосылды.
Ол үшін табиғи байлық пен егемендік қана емес, парламентаризм, адал бәсекелестік, ресурстық ұлтшылдық, жаңғыру, ашық және зайырлы мемлекет сияқты түпкілікті қағидаттарға сүйене отырып өзгертуге және өзіміз өзгеру үшін саяси жігер керек.
● Сондықтан біздің жұмысымыздың ең маңызды бөлігі - қоғамға және ең алдымен жастарға - озық білім мен мәдениетке, соның ішінде саяси мәдениетке баулу.
«Алаш» идеясы әр қазақтың туа біткен табиғи төл байлығы мен қазынасы.
«Ақ жол» демократиялық партиясы басқа да қоғамдық-саяси күштермен бұл идеяны бірлесіп жүзеге асыруға дайын.
***
Уважаемые делегаты.
Череда событий последнего времени показала своевременность политической трансформации, запущенной в 2019 году цивилизованной передачей власти и уходом с поста первого президента Республики Казахстан.
Президентская система Н.Назарбаева выполнила историческую миссию в становлении государственных институтов на заре Независимости, проведении радикальных рыночных и общественных реформ, формировании новой национальной идентичности и выстраивании отношений с другими странами.
В новую эпоху Казахстан вступает состоявшимся государством, для управления которым нужен планомерный переход к балансу сдержек и противовесов между всеми ветвями власти. Кроме того, перед этим государством стоит множество вызовов и проблем, решение которых уже невозможно без широкого участия и контроля со стороны общества.
Так, пандемия короновируса с первых месяцев привела к системным провалам в госуправлении, а обострившиеся общественные дискуссии вскрыли реальные масштабы главных угроз Независимости:
- бюрократии и коррупции,
- социальной несправедливости и разрыва между богатыми и бедными,
- монополизации экономики и власти.
Полугодовой карантин привёл к катастрофическому росту бедности населения, обескровил и в значительной части разорил малый и средний бизнес – социальную опору любого государства. Не только бюджет, но и трансферты из Нацфонда проедаются на текущие нужды. Доверие к государственным институтам падает, в том числе из-за усталости общества от монополии власти.
Стране нужны кардинальные перемены, как в социально-экономической, так и в политической системах. Эти перемены неизбежны, вопрос лишь в том, будут ли они сознательными или стихийными.
Дальнейшее затягивание перемен может привести к кризису государственности, как это произошло в Белоруссии и Кыргызстане, а несколько раньше – в Украине.
Как и там, помимо внутренних угроз нарастают внешние, Казахстан все чаще становится объектом провокационных заявлений зарубежных политиков и СМИ. Но самая лучшая гарантия Независимости – не танки и автоматы, а граждане, преданные своему государству.
Перед Республикой стоит альтернатива: консервация нынешней модели, построенной вокруг монополии власти, или болезненные, но неизбежные реформы. Даже в мегаполисах, не говоря уже про регионы и малые города, за красивыми фасадами скрываются грязь и обман, нарастающая бедность наших сограждан и отсутствие перспектив молодёжи. Всё это нужно чем раньше, тем лучше вскрывать и расчищать, чтобы восстановить доверие и достоинство собственного народа.
Демократическая партия «Ак жол» предлагает программу таких перемен.
После национальной независимости, о чем сказано выше, наш второй приоритет - демократия и парламентаризм.
Самым эффективным средством против бюрократии и отрыва власти от простых граждан служит прозрачность госорганов и подотчётность перед обществом, то есть демократия.
Демократия опирается на принцип продвижения общественных интересов через представительные органы – парламент и местные маслихаты, являющиеся основными институтами парламентаризма. Демократия и есть парламентаризм.
II.1. Демократическая партия «Акжол» выступает за усиление институтов парламентаризма и поэтапный переход от супер-президентской системы к Парламентской Республике.
Нынешний период создал возможности для планомерного перехода от монополии власти – к системе сдержек и противовесов, которая бы учитывала альтернативные мнения в решении государственных вопросов.
● Казахстану нужен не только национальный совет доверия, но и Правительство национального доверия.
Согласно действующей Конституции, президент выступает гарантом взаимодействия всех ветвей власти. Это означает, что фигура президента должна быть равноудалённой и от парламента, и от правительства.
Демократическая партия «Ак жол» считает, что состав правительства должен формировать не глава государства, а победившая на парламентских выборах партия, которая и будет вносить его на утверждение президенту и нести ответственность за все достижения и провалы своего правительства. Такова практика развитых демократий.
● Логическим продолжением этого процесса должно стать введение прямой выборности акимов городов (включая областные центры и мегаполисы) и других населённых пунктов их жителями.
● Нужно расширить контрольные функции Парламента и маслихатов, прежде всего – наделив их правом парламентских расследований событий, получивших общественный резонанс - таких как нарушения гражданских прав и свобод, гибель людей или факты коррупции в эшелонах власти.
● Необходимо усилить полномочия Парламента в утверждении и контроле бюджета государства. Возможности государства в решении любых задач определяются бюджетом. Но значительная часть госсредств в стране расходуется вне бюджета и скрытно от общества. Именно там происходят системные нарушения, процветает коррупция. Поэтому важнейшая задача - вернуть под контроль парламента все государственные финансы
● Во-первых, это бюджеты нацкомпаний и госпредприятий. Многие из них своими непомерными аппетитами обирают государственную казну, служат источником незаконного и бесконтрольного обогащения за счёт государства. Здесь регулярно всплывают коррупционные схемы, квазигоссектор формирует огромную долю внешнего долга, при гигантских убытках менеджеры выписывают себе многомиллионные премии и т.д. Поэтому бюджеты нацкомпаний, их «дочек», различных РГП и ТОО при министерствах и акиматах, вроде «СК-Фармации» или СПК – должны стать максимально прозрачными, включаться в республиканский и местные бюджеты, а их руководство - отчитываться перед обществом о расходах и достигнутых результатах.
● Вся полученная чистая прибыль нацкомпаний и госпредприятий должна поступать в бюджет. Если через 5-10 лет после создания какая-то госкомпания всё ещё просит деньги у государства – значит, она работает не на государство, а на свой карман. Такие компании нужно ликвидировать, на их место придёт частный бизнес, который будет работать на свои деньги, да ещё платить налоги в бюджет.
● Во-вторых, - все обязательные платежи граждан и бизнеса, которые хоть и называются «накопительными», «страховыми» или «членскими взносами», по сути, превратились в дополнительные налоги. Если учитывать обезличенное использование средств Фонда медицинского и социального страхования, периодические скандалы в ЕНПФ, – то управление этими фондами, их расходы и премии также должны проходить через открытое обсуждение и контроль в Парламенте.
● В-третьих, государственный бюджет – это та сфера, где не зазорно быть придирчивым. В странах демократии парламентские комитеты по контролю за бюджетом традиционно возглавляют представители оппозиции. Логика проста: правящая партия распоряжается бюджетом, но подпадает под придирчивое внимание оппонентов, что обеспечивает прозрачность бюджета.
В этом году, после 8 лет противодействия бюрократов, благодаря поручению президента и поддержке всех коллег в Мажилисе и Сенате Демократическая партия «Ак жол» смогла провести закон «О парламентской оппозиции». Тем самым прекращена практика, когда нашим депутатам в Vсозыве Мажилиса отключали микрофоны, а наши поправки в законы подвергались «цензуре» правительства. Теперь нужно насыщать оппозиционных депутатов в Парламенте такими полномочиями, чтобы вместо монополии на власть сформировать реальную систему сдержек и противовесов.
● В то же время у Парламента должно быть право выделять средства на нужды избирателей даже вопреки возражениям Правительства.
Сегодня, согласно закона, ни одна бюджетная инициатива депутатов не рассматривается без согласия правительства, хотя получает доверие избирателей именно парламент, а не министры.
Если бы у парламента были полномочия прямого финансирования наказов избирателей, то скорее всего, не было бы нынешней остроты проблем многодетных, нехватки жилья, а склады боеприпасов из Арыси могли быть вывезены за 10 лет до трагедии, и это обошлось бы в десятки раз дешевле восстановления города.
Демократическая партия «Ак жол» предлагает закрепить небольшую, но конкретную долю расходов бюджета (1%) для финансирования парламентом (через бюджетные процедуры) наказов избирателей, имеющих общественное значение. Иногда построить пешеходный мост через железнодорожный переезд или заасфальтировать улицу важнее, чем выплатить миллионы на премии госкомпаний.
II.2. Ключевым вопросом и зеркалом демократии в любой стране являются честные выборы. Избирательная система Казахстана нуждается в глубоких реформах, гарантиях прав граждан и защите от фальсификаций. Например, на предыдущих выборах в маслихаты, под разными предлогами, вроде расхождения налоговых данных на 100-200 тенге, были сняты около ста членов партии «Ак жол».
● Нужно запретить снимать «неудобных» кандидатов с избирательной кампании. Все претензии к кандидатам нужно рассматривать после голосования, в полноценном судебном процессе.
Необходимо установить допустимые отклонения в налоговых декларациях, чтобы сильные кандидаты не отстранялись от выборов за незначительные расхождения. Регистрационный взнос кандидата установлен в 10 МРП, эту же сумму нужно утвердить как допустимое отклонение в налоговой декларации.
● Полагаем необходимым обязать участковые избирательные комиссии в течение часа после окончания подсчёта голосов оформить протокол итогов голосования и выдавать наблюдателям и официальным представителям кандидатов заверенные копии этих протоколов.
Запретить вынос урн с бюллетенями с избирательного участка до официального подсчёта голосов и оформления протоколов.
Нарушения этих требований должны приводить к уголовной ответственности.
● Отдельный вопрос – использование административного ресурса при проведении предвыборной кампании. Принуждение администрацией вузов и колледжей своих студентов к массовым мероприятиям, отчётам о личном голосовании и т.д. - как минимум, должно вести к увольнению таких руководителей.
Молодёжь должна иметь возможность делать свой собственный выбор. Подавлять инакомыслие и свободу выбора молодёжи и студентов – значит целенаправленно приучать детей лгать и смиряться с насилием над своей личностью. С таким поколением рабов нация будет обречена на обман и подчинение другим.
Казахстану нужна свободная, сильная и уверенная в себе молодёжь.
Осыдан тура бір ғасыр бұрын, алаштың аяулы ақыны Мағжан Жұмабайұлы «Мен жастарға сенемін» - деп жырлаған.
Ал біздер, жүз жыл өткен соң неліктен сол жастарға сенбейміз?
Неліктен олардың өз таңдауына кедергі жасаймыз?
Ақ жол демократиялық партиясы біздің жастардың таңдау еріндігі мен адамдық абыройын қорғауды талап етеді.
Демократическая партия «Ак жол» требует защищать свободу выбора и человеческое достоинство нашей молодёжи.
● Наконец, ответственность за нарушения выборных процедур.
Думаем, что пришло время спрашивать за них вплоть до уголовной ответственности. Потому что воруя голоса или вбрасывая бюллетени – нарушители осуществляют незаконный захват власти. По Конституции, источником власти является народ. Воровать его право выбирать себе власть – значит узурпировать эту власть. Пора за это наказывать.
Все эти меры нужны, чтобы повысить доверие к избирательным процессам, активизировать участие избирателей и наблюдателей, ужесточить публичный контроль и прозрачность выборов.
● Да, такие решения приведут к непредсказуемости результатов. Но в том и смысл, что выборы не должны управляться чиновниками, их результаты должны зависеть только от воли избирателей – это позиция Демократической партии «Ак жол».
Конечно, такие подходы создают такие риски, как рост популизма. Но это лучше, чем потеря доверия общества к своему государству.
Всем нам пора учиться в открытой дискуссии доказывать государственные подходы и противостоять спекуляциям. Без этого невозможно взросление политической культуры, как невозможно научиться плавать в бассейне без воды.
● В рамках реформирования выборной системы, считаем также необходимым упростить регистрацию новых политических партий до 10 тысяч членов, а также снизить порог прохождения партий в Мажилис и маслихаты с 7 до 5%.
● Наш выбор, выбор демократической партии «Ак жол» - это европейский путь развития, европейские подходы в отношениях государства и общества, европейские стандарты качества жизни.
Более того, демократическая партия «Ак жол», в
качестве дальней перспективы, рассматривает не только внедрение европейских
подходов, но и постановку когда-нибудь в будущем, вопроса о вступлении Казахстана в Европейский союз.
