05
Наурыз
Отандық цифрландыру саласындағы кемшіліктер жойылуы тиіс
Қазақстан
Республикасының
Цифрлық
даму, инновациялар
және
аэроғарыш өнеркәсібі
министрі
Ж.М.Мәдиевке
Қарқынды
технологиялық прогресс, Жаһандық Бәсекелестік және жасанды интеллектті белсенді
енгізу жағдайында цифрландыру қазіргі мемлекет дамуының маңызды аспектісіне
айналды.
Президент
"электрондық үкімет" платформасына цифрлық технологияларды енгізудің
маңыздылығын бірнеше рет атап өтті.
Алайда, отандық
цифрландыру саласындағы нақты жағдай елеулі сұрақтар туғызады.
Мемлекеттің
цифрлық жобаларға миллиардтаған шығындарына қарамастан, бізде әртүрлі жүйелер,
қайталанатын сервистер, артық шығындар және сыбайлас жемқорлық тәуекелдері бар.
Нәтижесінде азаматтар мен бизнес күтілетін ыңғайлылыққа ие болмайды, ал
мемлекеттік органдар тиімсіз болып қалады.
Бүгінде әрбір
басқарма, кейде кез келген әкімдіктің жекелеген бөлімдері өздерінің, бір-біріне
сәйкес келмейтін IT-шешімдерін енгізеді, бұл біртұтас жүйеге біріктіру іс
жүзінде мүмкін емес интеграцияланбаған сервистерді құруға әкеледі.
Қарапайым
мысал-қалалар бойынша цифрлық шешімдерді біріктіруге бағытталған бірыңғай Smart
City платформасы, бірақ оның орнына әр аймақ өзінің "ақылды"
қызметтерінің нұсқаларын жасау арқылы өз жолымен жүрді.
Сандық шешімдердің
құнын бақылаудың нақты стандарттары мен тетіктерінің болмауы қаржыландырудағы
хаосқа әкеледі.
Осылайша,
"Сергек" бейнебақылау жүйесінің құны әр өңірлерде әр түрлі, ал Шығыс
Қазақстан облысында мердігер тіпті жобаның қымбаттауына байланысты мемлекетке
238 млн. теңгені қайтарып берді.
Жоғары аудиторлық
Палатаның деректеріне сәйкес цифрландыру саласында ауқымды қаржылық
бұзушылықтар анықталды.
Мысалы,
"инновациялық технологиялар паркі" базасында 5 Технологиялық даму
орталығын құруға 4,9 млрд.теңге бөлінді. Алайда, 3 орталық пайдасыз болып
шықты, ал қалған 2 Орталықтың болашағы жоқ. Нәтижесінде шамамен 3 млрд. теңге
босқа жұмсалды.
Сонымен қатар, 95
стартап 987 млн. теңге көлемінде қаржы алды, бірақ оның 32-і таратылды, ал 21-і
мүлдем жұмыс істемейді. Немесе серверлік инфрақұрылымды дамыту үшін 34
млрд.теңге қарыз қаражатын тартқан "ҰАТ" АҚ, бұған дейін осыған ұқсас
жобаларға демеушілік жасалғанымен.
Бұдан үлкен бюджет
қаражаты есеп беру мен тиімділікті бағалаудың ашық тетіктерінсіз пайдаланылады
деген қорытынды жасауға болады.
Егер Қазақстандағы
шығындар деңгейін әлемдік мысалдармен салыстыратын болсақ, біздің шығындарымыз
нақты жетістіктермен салыстыруға келмейтіні анық.
Мысалы, ChatGPT-ті
құру шамамен алты жылға созылды және оны жасаушыларға 100 миллион доллар
жұмсалды, ал оның қытайлық әріптесі DeepSeek-ті құру екі ай және 6 миллион
долларды құрады, бірақ бір айдың ішінде ол 1 миллиард долларлық
капиталдандыруға жетті.
Отандық
мысалдардан көптеген нәтижесіз мемлекеттік бағдарламалардан айырмашылығы, жеке
инвестициялар үшін 100 пайызға салынған, елдің ең ірі цифрлық жүйесіне айналған
Kaspi Bank-ті ғана еске түсіруге болады. 2020 жылы Kaspi Лондон қор биржасында
табысты IPO өткізіп, нарықтық капиталдандыруы 20 миллиард АҚШ долларынан асатын
ең қымбат қазақстандық компаниялардың біріне айналды.
Әр аймақтағы әрбір
жүйені әртүрлі мердігерлер, әртүрлі платформалар және әртүрлі стандарттар
жасағанын ескере отырып, ешқандай жасанды интеллект пайда болған хаос пен
бытыраңқылықты реттей алмайды.
"Ақ жол"
демпартиясы мәселе технологияда емес, цифрландыру процесін хаотикалық басқаруда
деп санайды. Шешім стандарттау, орталықтандырылған басқару және шығындарды
қатаң бақылау болып табылады.
Жоғарыда
айтылғандарға байланысты "Ақ жол" ҚДП депутаттық фракциясы келесінің
ұсынады:
1) цифрландыру
үшін менікі бөлетін ең жоғары шекті белгілеу және олардан асып кеткен жағдайда
шығындарды негіздеу жолымен өңірлерде Цифрлық жобалар үшін баға дәлізін
енгізуге;
2) мемлекеттік
Сервистер үшін бірыңғай цифрлық платформа құру;
3) барлық цифрлық
жобаларға қатаң аудит енгізу және олардың тиімділігіне талдау жүргізу;
4) МЖӘ шеңберіндегі жобаларды, оларға қызмет көрсету цифрлық өнімнің өзінен қымбат болған кезде тексеру.
Құрметпен,
«Ақ жол» фракциясының депутаттары
Е.
Бейсенбаев
А.
Перуашев
Д.
Еспаева
Е.
Барлыбаев
К.
Иса
С.
Ерубаев
