Мақсат Жақау, саясаттанушы: “Алаш идеясымен үндес ұйымбыз…” - 'Қазақ үнi' газеті

 – Қоғамға саяси дұрыс организм қажет. Өйткені, шынын айту керек, жастарды саясатқа тарту мәселесі әлі де дұрыс жолға қойылмаған. Мысалы үшін, республикадағы партия жетекшілерінің басшылары зейнетке шыққан адамдар. Арасында тек жасы – Азат Перуашев. Мемлекеттік қызметке жас кадрларды даярлайтындай, саясатта да ізбасар ұландарды даярлау қажет деп есептеймін. Салыстырмалы түрде «Нұр Отан» партиясының бағытын алып қарайтын болсақ, олардың бағытында жас кадрларды дайындау мәселесі бар. Демек, оларда жас саясаткерлерді тәрбиелеу ісі шешілген. Ал, қалған партияларда бұл мәселе жабық күйде деуге болады. Бір жақсысы, «Ақ жол» партиясында ұрпақ сабақтастығы қалыптасқан деуге негіз мол. Мысалы, төраға ауысса, келесі келген басшы партия жұмысын алып кететіндей тәжірибе бар. Әлихан Бәйменов ауысты, Азат Перуашев жұмысты алып кетті деген секілді. Біз қоғамда саяси бәсекелестік қажет деп ұрандатып айта беруімізге болады. Алайда, саяси жаңа ұсыныстармен келетін толқын болмаса, ол қалай жүзеге аспақ? Қазіргі таңда тоғыз партия бар болса, сол тоғызында жас кадрлар басқару қызметінде болуы керек деп ойлаймын. Егер осы мәселе қолға алынса, Қазақстандағы кез-келген партия бір-бірімен бәсекелесе алатындай жағдайға жетуші еді. Ал, біздің алдымызда монополия партия тұрған кезде, ешқандай бәсеке жайлы әңгіме болуы да мүмкін емес. Қазақстандағы біраз партияның басшылығында отырған адамдар зейнет жасына жақын немесе зейнетке шыққандар. Бұлардан жаңа идея, тың ұсыныс күту қиындау жәйт шығар. Себебі, жедел арада ескі сүрлеуден шыға салу оңай шаруа емес. Сондықтан, партиялардың басшылығына ең жаңашыл, батыл да іскер жетекшілер ауадай қажет.

 – Партия жетекшілері қарапайым халық арасына жиі бармайды. Олардың қатардағы жас отбасылардың ділгірліктерін жіті түсінбейтіндігі алаңдатады. Сондай-ақ қымбатшылық себептерін, басқа да жүздеген «ұсақ» жәйттер сырын сезіне алмайтыны ойлантады. Халықтың жай-күйін түсінбесе, ондай басшы министрден, әкімнен, үкіметтен мәселенің шешілуін қалай талап ете алады?! Мәселен, Уругвай президентін алайық. Оның әлемдегі ең кедей Президент екендігін БАҚ жиі жазып жүр. Өзі анда-санда халыққа қызмет көрсету орталығында кезекте тұруды үрдіске енгізіпті. Былайша айтқанда, қарапайым елімен қоян-қолтық араласып, соның мұңын мұңдаудың не екенін жақсы біледі. Оның әлгіндей іс-әрекеті саяси өнімге айналады. Сөзі жүреді. Елі де оны жақсы түсінеді. Қадірлейді. Бір жағынан, бұл саяси технология да болар. Ал, біздің жағдайда қалай? Біз сайлау жақындаған кездерде ғана «қарапайым», «елгезек» бола бастаймыз. «Түсінгіш», «сезімтал» бола кетеміз. Көптеген депутаттар да халыққа жер беру қажет, тегін оқыту керек деген секілді дүниелермен шектеледі. Жаттандылыққа, жасандылыққа барады. Жалықтырады. Халық та ондай «жалпақшешей» қалаулыларға сенуден қала бастайды. Айтпағым, саяси партиялар қарапайым халықтың мұңын мұңдау үшін елмен етене араласып, нақты нәрселерге нақты көңіл бөлуге тиісті. Немесе сайлау алдында қоғамдық көлікке отырып, «Хабар» мен «Қазақстанды» шақырып, флешмоб жасаудың не қажеті бар.

 – Әрине, саяси партиялар өте қажет. Бұл – өмірдің саяси заңдылықтарының үлкен бір субъектісі. Зайырлылық, демократиялық тұрғыда біз енді енді дамып келе жатырмыз. Иә, авторитарлық жүйеден бастадық. Алайда, онсыз болмайды. Өйткені, шексіз демократияға да бірден кетіп қалу қисынсыздау шығар. Әр нәрсені реттеу қажет. Мысалы, баланы тәрбиелегенде өз бетімен жібермейсіз ғой. Сол секілді халықты да, қоғамды да бетімен жібере салмайсыз. Сана қалыптасу үшін дұрыс тәрбие қажет. Ал сананың қалыптасуы үшін мықты идеология керек. Оның ішінде, азаматтық идеология қажет деп ойлаймын. Өйткені, ол – мен осы үйдің азаматымын деп түсінеді. Кез келген мәселеге бей-жай қарамайтын болады. Ал, азаматтық қоғам құруға бізде әлі де енжарлық кездеседі. Оны дамытатын түрлі жобалар бар. Оны кең көлемде жүргізе білсек қой, мәселе оны жүргізуде болып тұр. Егер біз азаматтық қоғамға жететін болсақ, көптеген мемлекеттік дәрежедегі өзгерістерге қол жеткіземіз. Мәселен, мемлекеттің жасай алмайтын тірліктерін азаматтық қоғам өзі жасай беретін болады. Ал, екіншіден, біздің ақпараттық саясатымыз дұрыс болуы қажет. Ақпараттық саясатты қолға алуымыз уақыт күттірмейтін мәселе. Қарапайым мысалдармен айтатын болсақ, біздің БАҚ-тың жетпіс бес пайызын Ресейдің ақпараты жауып отыр. Одан қуанудың ешқандай пайдасы жоқ. Керісінше, одан күңіреніп нәтиже шығаратын күн туды. Ал, он жылдан соң біз сана үшін күресте ұтылып қаламыз деп неге ойланбаймыз? Демек, біз ақпараттық саясаттан ұтылсақ, санадан ұтыларымыз белгілі дүние. Біз оның зардабын әлі түсіне алмай келеміз. Ұлттық мәселе деп күн тәртібінде көтереміз, алайда, ол эмоцияның шеңберінде қалып отыр.

 – «Ақ жол» партиясының басқа партиялардан ерекшелігі көп. Алайда басқа да партиялардың бізбен қатар ортақ көтеретін тақырыптары бар. Ол – «Алаш» тақырыбы болуы мүмкін, «Қазақ» тақырыбы болуы мүмкін. Аты әртүрлі аталуы мүмкін. Алайда, мүдде бір. Ол – халықтық мүдде. Ал, партия ретіндегі ерекшелігі «Ақ жол» конструктивті бағыттағы партия. Біз проблеманы да көреміз, ұсынысты да жасаймыз, жақсылықты да айтамыз. Кез келген мәселеде ұсыныс жасаймыз. «Ақ жол» партиясының саяси партиялардың арасындағы ерекшелігі – біздің партия ұсыныс жасаумен айналысады. Біз барды бар, жоқты жоқ деп айта аламыз. Біз ешқандай популизмге барғымыз келмейді. «Алаш» идеясы бәріне ортақ идея. Бұл идея бар, бұрын да болған. Біз осы идеяны алаштанушы ғалымдармен бірге қайтадан жаңғыртайық деп қолға алдық. Бұл идея біздің ұлттық жаңғыруымызға әсер етсін дедік. Осыған қатысты біз құрал ғана ұсындық. «Ей, айналайын, бұрын «Алаш» қайраткерлері қандай болған? Білгің келсе, міне, осындай болған» деп қана ұсынған едік. Бұған дейін «Алаш» мәселесін көтерген қай партия еді? Мен сарапшы ретінде айтайын, біз осы мәселені көтергеннен кейін, саясаттанушы Ерлан Қарин «Нұр Отанға» хатшы болып барғаннан соң, олар да «Алаш» идеясын көтере бастады. Он жылдықтың көлемінде ешқандай партия бұл мәселені көтерген жоқ еді. Біз о бастан Алаш қайраткерлерін насихаттаумен келеміз. «Ақ жол» партиясы мен «Алаш» идеясы үндес дегім келеді. Сондықтан ол – популизм емес. Популизм деген ол ұлттық қордағы ақшаны халыққа тең бөліп берейік деген сөз немесе Парламентте тек қана «Нұр Отан» партиясы отырсын десек, ол – популизм болушы еді. Бұл саяси тақырыпты, саяси технологияны меңгермеген, саяси тәжірибесі жоқ қазіргі біздің кейбір журналистердің, және сол бағытта пікір айтып жүрген жігіттердің пікірі, әрі популистік ойы. Теорияны практикамен ұштастырмаған азаматтардың сөзі. Жалпы, «Ақ жолдың» Парламентте депутаты көп емес, аз ғой. Оның өзінде «Алаш» идеясын насихаттап жүргендер екі-үш қана депутат. Өткенде партияның пленумы болды. Сол жиында партия төрағасының орынбасары Қазыбек Иса партия басшылығы мен жауапты қызметкерлеріне, депутаттарға идеологиялық-ақпараттық салада, әлеуметтік желілерде белсенді болуға ұсыныс жасады. Ал, партия төрағасы Азат Тұрлыбекұлы сонда «бұл ұсыныс емес, бұл тапсырма!» деп қайырды. Бұл өзін-өзі сынау! Кез келген саяси партияда солай болуы керек. Мысалы үшін Бауыржан Бәйбек «жастар саясатына қатысты бағдарламалар түгелімен сәтсіз» деп айтып жатыр ғой. Дұрыс, Бәйбекке бұл ақпарат енді жетті. Қанша жылдан бері енді мойындап отыр. Бұл саяси партияның дұрыс дамуындағы өзін-өзі сынау. Бұл бағыт бізде де жүруі керек. Ішкі саяси партиялық мектепті қалыптастыру үшін біз бір-біріміздің кемшін тұстарымызды ашып айтып және жетілдіретін тұстарымызды көрсетуіміз керек. Егер партияда саяси тұлғалар бар болса, олар ақыл-кеңес беріп отыруы керек. Осы ақыл-кеңес беру жағы бізде кемшін түсіп жатады. Өйткені, әркім өзінің мүддесінде жүргендіктен деп ойлаймын.

 – Менің ойымша, бұл саяси менталитетпен тікелей байланысты. Бізде келісімге тез келу бар. Көнбістік мінез, төзімділік басым. Мысалы үшін, мүдделер қақтығысады, алайда, дау-жанжалды тоқтатудың бір-ақ жолы бар, ол – келісім. Яғни, мүдделер келісімдері. Ол Парламент ішінде болуы мүмкін, фракция ішінде болуы мүмкін.

 

Әңгімелескен

Сейілбек АСАН