Біз таңдаған жол

Біз таңдаған жол

Президент Қ. Тоқаевтың Құрылтайдағы ауқымды баяндамасы бірқатар өзекті мәселені қозғап, қоғам назарын аударып, қызу пікірталас тудырды. Барлығымыз ұмтылатын ашық қоғам үшін бұл қалыпты жағдай.

Мемлекет басшысы өткір тақырыптарды айналып өтпей, ел ішіндегі қайшылықты пікірталастарға қатысты ұстанымын білдіргені оның ашық саясат пен кері байланысқа деген қызығушылығын көрсетеді, Ұлттық Құрылтай соның маңызды институтына айналуда.

● Қ. Тоқаевтың тарихи тұлғалар айналасындағы пікірталасқа қатысты айтқан ұстамды көзқарасы ұнады. Атап айтқанда, «Алаш» лидерлері мен Қазақстанның кеңестік қайраткерлерін бір біріне қарсы қоюға болмайтындығы туралы.

Олардың барлығы «өзінің көзқарасына, дүниетанымына қарай және өз қоғамының мүддесіне сәйкес елге қызмет етті. Олар, яғни, сол заманның қайраткерлері бір кездері ұстанған бағытына бола дауласса, ендігі ұрпақ кімнің ісі дұрыс, кімдікі бұрыс деп даурығып жүр… Түптеп келгенде, мұның бәрі біздің тарихымыз. Сол себепті, қалай десек те, тарихымызға шынайы көзбен қарап, оны сол қалпында қабылдауымыз керек». 

«Ұлт жылнамасы елді біріктіретін фактор болуы тиіс» - деп атап өтті Қасым-Жомарт Кемелұлы, мұнымен келіспеу қиын.

Баршаға аян, «Ақ жол» демпартиясы Алаш партиясы мен республикасының саяси мұрасына көп көңіл бөледі. Президенттің «Алаш» пен қазақ большевиктерінің текетіресіне қатысты айтқан ұстанымына жақын «Азаматтық соғыстардың трагедиясы әрқайсысы жеке дара өз отанына қызмет ете алатын адамдарды бір біріне қарсы қойғандығында» екендігін атап өткіміз келеді. 

«Кеңес дәуірі Қазақстанға бірқатар пайдалы жаңашылдықты әкеліп, зор әлеуметтік және техникалық бетбұрыс жасалды. Бұл білім мен ғылым жүйелері, индустрияландыру, медицина, агроөнеркәсіп кешенін дамыту, көлік жүйесін құру, пайдалы қазбаларды ашу… Әлихан Бөкейханның НКВД тергеуінде айтқан маңызды ескертпесі еске түседі: «Кеңес билігін сүймесем де,  мойындайтынмын».

Мәселе осының барлығының өтеуінің ақысы қандай болғандығында.  Қазақ халқы зардап шеккені тек сан жағынан ғана емес. Қуғын сүргін жылдарында саналған жоғары білімді, еліне адал қызмет еткен ұлттың үміттері жойылды. Ұзақ жылдар бойы мемлекетті көтере алар адамдар… Мен «Алаш» көсемдерінің бірқатарын мысалға келтірдім, олардың барлығы да өлтірілген. Кейін кеңес билігі алаштықтармен дауласқан олардың оппоненттерін де құртып тыңды ғой…

Кейіннен Республиканың қайта өрлеуі әлдебір идеологияның емес, ең алдымен халықтың өзінің ерік жігері, қайраты мен рухының, оның жаңа буыны мен жаңа лидерлерінің арқасы» (Азат Перуашев: идея "Алаш" должна объединять казахстанцев, 03.04.2017, https://nomad.su/?a=10-201704030033).

«ҚазАССР құру кезінде жергілікті большевиктердің еңбегі даусыз (әсіресе, ұйымдастырушылық жағынан)», алайда, «Көкірек көздері кеш ашылып, отандастарын аштықтан аман алып қалу үшін ерлікпен Сталинге жазған хаттары… бұл талантты әрі мықты адамдардың жан дауыстары еді» (Неизвестное об известном: К 100-летию Казахской Республики. Азат ПЕРУАШЕВ, Султан Хан АККУЛЫ. газета «Время», 29.01.2020,  ).

● Президент мемлекеттік тілдің мәртебесін және оны дамытудағы жаңа буынның рөлін ерекше атап өтіп: тәуелсіздік, Республика, Бірлік сияқты Қазақстан мемлекеттілігінің идеалдарымен бірге – деді.

Ол «Qazaq tili» эндаумент-қорының құрылуын қолдағандарға ризашылығын білдірді. Біз де осындай баға бергеніне алғыс айтамыз, өйткені, «Ақ жол» демпартиясы Қ.Тоқаевтан соң алғашқы болып қорға бюджеттен тыс шотынан 1 млн тг аударған болатын, (“Қазақ тілі” қорын қолдаған Президент бастамасы жалғасын табуда https://www.facebook.com/share/BgfRQjdJiTYANVhz/?mibextid=WC7FNe; 08.12.2023, https://t.me/peruash/10467), ал «Ақ жол» партиясының Алматы қаласы мәслихатындағы депутаты Дулат Тастекеев 100  млн тг аударды. (https://egemen.kz/amp/article/354924-belgili-metsenat-dulat-tastekey-qazaq-tilin-qoldaugha-100-mln-tenhge-audarady; 22.12.2023,  ).

● Мемлекет басшысының шетелдік мұражайларда Қазақстанның археологиялық ескерткіштерінен «қарақшы археологтар» заңсыз шығарған тарихи жәдігерлердің бар екендігі туралы сөзі маған тосын ақпарат болды. Ол Мәжілістегі түрлі фракция депутаттарынан құралған Құрылтай мүшелеріне бұл артефактарды қайтаруға күш салуды тапсырғандықтан, біз СІМмен, Мәдениет министрлігімен және шетелдік депутат әріптестерімізбен өзара әрекеттесіп жұмыс істеуге дайынбыз. Оған қоса, фракциямыздың  еуропалық және азиялық парламентарийлермен парламентаралық және партияаралық серіктестік тәжірибесі бар.

● Қасым-Жомарт Кемелұлының қазақ халқына жат діни ағымдарға тосқауыл қою керектігі туралы мәлімдемесін аса маңызды деп санаймын: «соңғы жылдары ел ішінде қара киініп, тұмшаланып жүретін адамдар пайда болғаны баршаңызға мәлім. Олар бөтен емес, өз азаматтарымыз.

Халқымыздың дүниетанымында қара киініп жүру деген атымен болмаған. Бұл еліктеушіліктен - әсіре діншілдіктен туған үрдіс. Біз салт-дәстүрімізден ажырамауымыз керек.

Радикалды неофиттар халқымыздың салтында жоқ киім үлгілері арқылы да жат діни идеалдарды қоғамға таңуға тырысып жүр. Бұл біздің дәстүрлі ұғымдарымыз бен құндылығымызға жасалып жатқан ашық шабуыл екені анық”. 

Мұндай бағамен толық келісемін және «Ақ жол» демпартиясының салафизм сияқты радикалды секталарға тыйым салу керектігі туралы бірқатар ұсынысын еске сала кеткім келеді. (мысалы: 31.08.2016,https://qazaquni.kz/sayasat/57217-azimbay-gali-ukk-ulttyn-kauipsizdigi;

07.04.2022, https://www.paryz.kz/obshchestvo/16490-deputat-prizval-razobratsia-s-religioznymi-sektami-kazakhstana;

03.10.2023, Діни теріс ағымдарға заңмен қатаң тыйым салатын кез жетті - “Ақ жол”, Казыбек Иса.  http://qazaquni.kz/kogam/162032-dini-teris-agymdarga-zanmen-qatan-tyiym-salatyn-kez-zetti-aq-zol; и т.д.).

Қ.Токаев «Ислам қағидаларын өрескел бұрмалап, қатып қалған догма ретінде қабылдайтын отбасылардағы әйелдерді кемсіту, тіпті қорлау фактілеріне ерекше назар аударған жөн» екендігін атап өтті. 

Бұл мәселе қарашада талқылағанымыздай тұрмыстық зорлық зомбылық тақырыбын қатты күрделендіреді (Азат ПЕРУАШЕВ, Мәжіліс депутаты: ӘЙЕЛ де адам баласы…  21.11.2023,   

https://nege.kz/news/azat_peruashev_mazhilis_deputati_aiel_de_adam_balasi_20231120175257)

Президент қазақтар үшін дәстүрлі исламның ықпалды факторы ретінде Қожа Ахмет Яссауидің рухани мұрасына бет бұруға шақырды. «Ақ жол» демпартиясы бұл пікірді қолдайды, 2012 жылдан бері өңірлердегі филиал төрағаларының қатысуымен Әзірет Сұлтан кесенесіне зиярат етіп, Ораза сайын киелі Түркістанда ауыз ашар беріп келеміз.

● Сонымен қатар, Қасым-Жомарт Кемелұлы еліміздің зайырлы сипатын атап өтті. Бүгінде Қазақстан ғана емес, өңірдегі және әлемдегі барлық елдер тап болып жатқан сын-қауіп ауанында бұл меніңше, өте маңызды мәлімдеме. Атап өтіп ғана қоймай, Республиканың осы статусын ұдайы күшейтіп тұру қажеттілігін айтты.

● Президент сөзінің ең резонансты тұсы ашық пікірталас нәтижесінде бүкіл халық қолдаған жағдайда мемлекеттік елтаңбаны өзгерту мүмкіндігі туралы тезисі болды. Осы орайда президент жастардың пікіріне назар аударғаны да тегін емес: жастар қай кезде де өткен дәуір символдарын сынаумен болады, ал ІТ технологтиялар дәуірінде көптеген тауарлық белгілер мен логотиптер ықшамдала түсуде. Маған да кезінде елтаңбамыз алтынмен жарқырап, түрлі символдарға артығымен толы болып көрінген болатын. Алайда, қалыптасқан мемлекеттік елтаңба компания логотипі емес, компаниялардан айырмашылығы, ұлттың өмірі ғасырлармен өлшенеді. Кейбір елдердің мемлекеттік рәміздері консервативті болып көрінсе де, бұл кемшілік болып саналмайды. Меніңше, шаңырақ пен Алтын адамның сауыт-сайманы қазақтың елтаңбасында қашан да орынды. Қ. Тоқаев тыңғылықты түрде ойластырмай шешім қабылдамайтыны әбден белгілі. Бұл жағдайда да мәселенің шешімін емес, талқылауға жататын тақырыпты белгілеп берді. Ал, ашық талқылау Конституцияға да, бюджетке де, мемлекеттік символдарға да ешқашан кедергі келтірген емес.

● Мемлекет басшысы ҰОС-тағы Жеңістің 80 жылдығына дайындалу және ХХ ғасырдағы адамзаттың ең қанқұйлы трагедиясындағы қазақстандықтардың қаһармандығын насихаттауға ерекше тоқталып өтті.

«Ақ жол» демпартиясы қызметінде бұл тақырыпқа ерекше орын бөлінген, Соғыс және қарулы күштер ардагерлері одағының төрағасы, Алматы қаласы мәслихатының 7 шақырылым депутаты, бірінші рангтағы капитан К. Жампейісовтың және оның әріптестерінің жетекшілігімен тұрақты түрде шаралар өткізіледі.

Өзімнің бір сұхбатымда мен Ұлы Отан соғысы «миллиондаған адам бір нәубет, бір қаммен өмір сүрген ұлтаралық келісімнің, өзара сыйластық пен бауырмалдықтың баға жетпес тәжірибесін берді» деп атап өткен едім. Соңғы кезде бұл «біздің соғыс емес» деген түрлі пікірлер айтылса да, онымен келісе алмаймын. Алашорда көсемінің қызы Зейнеп те соғысқа қатысқан, медицина қызметінің майоры атанып, соғыс наградаларына ие болған. Оның ұлы - Әлихан Бөкейханның немересі Ескендір 17 жасында соғысқа аттанып, Мәскеуді қорғау кезінде 1941 жылдың қысында қаза тапты.

Өзін патриотпын деп санайтындардың қай қайсысы да Бауыржан Момышұлынан асқан патриот емес деп білемін. Бұл тізімге Рахымжан Қошқарбаевты немесе Әлия Молдағұлова, Сабыр Рахымов, Нүркен Әбдіровты қосыңыз... Олар халқы үшін өмірін құрбан етті. Олар соған сенді, оларды «түзетуге» қақымыз жоқ.

2014 жылдың қарашасында ұсынысым бойынша, Мәжілістің пленарлы отырысы бір минут үнсіздікпен басталған еді, себебі дәл сол сағаттарда алматылықтар әйгілі ұшқышымыз Талғат Бигельдиновпен қоштасып жатқан болатын (В Алматы простились с Талгатом Бигельдиновым, https://nomad.su/?a=20-201411130006)

Ал, барлық газеттерде жарияланған екі мәрте Қаһарманның төсіндегі қос Даңқ және «Германияны жеңгені үшін» атты екі награда сары-қара түсті лентаның үстіне ілінді.. Ол соғыста аталарымыз бен әкелеріміз орыстар, украиндар, белорустар, өзбектер, грузиндермен бірге ортақ жауға қарсы тұрды… Бүгінде бұл лентаның өз бауырларына қарсы өзге соғыста пайдаланып жатқаны өкіншті. Содан бері «Ақ жол» Жеңіс күнінде Қазақстан туының түсімен бірдей әрі Ұлы Отан соғысына қатысқан қазақстандық Қаһармандардың есімдері жазылған өз лентасын таратады (Азат Перуашев: идея "Алаш" должна объединять казахстанцев, 03.04.2017, https://nomad.su/?a=10-201704030033).

Біз өзге мемлекеттердегі саяси партиялардағы әріптестерімізбен естелік шараларға да қатысамыз (Мәскеумен телеконференция 21.06.2021, https://t.me/peruash/2117)

● Құрылтайдың идеологиялық бағытына қарамастан, президент сөзінде практикалық мәселе де бар. Қ.Тоқаев Үкіметке биылғы жылы төрт ауқымды инфрақұрылымдық бастаманы жүзеге асыруды тапсырды:

- Халыққа коммуналдық қызмет көрсету сапасын арттыру үшін қолданыстағы 55 жылу көзін жөндеу және кемінде 6,5 мың шақырым инженерлік желілерді жаңғырту;

- Жаңа тұрғын үй бағдарламасын іске қосу, оның ішінде ауыл мен аудан орталықтарының тұрғындары үшін сатып алу құқығымен жалға берілетін тұрғын үй көлемін айтарлықтай ұлғайту;

- кемінде 12 мың шақырым жол салу және қайта жаңарту;

- Халықты газбен қамту деңгейін айтарлықтай арттыру, 300 мыңнан астам азаматты газбен қамтамасыз ету үшін кемінде 1700 шақырымды жаңғырту.

Бұл қадамның нәтижесі қазақстандықтардың өмір сүру сапасының айтарлықтай жақсаруы болуы тиіс. Ал қазір осы салада бізге ілгері жүру керек.

● Сонымен қатар, мұндай қымбат жобаларды экономикалық өсімсіз және мемлекет кірісінсіз жүзеге асыру мүмкін емес: «Біз әрқашан жаңа өсу нүктелерін іздеуіміз керек», - дейді президент. Бұл қызмет көрсету секторының, сауда мен технология экспортының қарқынды өсуімен сипатталатын дамудың постиндустриалды моделіне «кезеңмен» көшуді білдіреді. Шамасы, бұл аймақтардың көрнекті болғаны сонша, олар мұнай мен қатты пайдалы қазбаларды экспорттаудан түсетін кіріске айтарлықтай қосымша үлес болмақ. «Қазақстанды Еуразия құрлығындағы негізгі транзиттік хабтың біріне айналдыру үшін батыл қадамдар жасауға тиіспіз… Дәл осы аптада Әзербайжанға Сиань қаласынан алғашқы контейнер пойызы келіп жетті. Жаңа логистика орталығы Транскаспий халықаралық көлік бағдары арқылы тасымалданатын жүк көлемін едәуір арттыруға ықпал етеді.

Біз еліміздің аумағы арқылы өтетін көлік дәліздерін біртіндеп дамытып, сыртқы сауда айналымының ұлғайуына барынша жағдай жасауымыз керек. Сол үшін логистика орталықтары мен қоймалар салып, темір жол құрылысының қарқынын арттырамыз. Сондай-ақ теңіз тасымалының инфрақұрылымын жақсартып, өзгертуге ыңғайлы тариф саясатын жүргіземіз. Мұның бәрі еліміздің тұрған жерін барынша тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Экономиканың көптеген саласын дамытуға септігін тигізеді” – дейді Қасым-Жомарт Кемелұлы.

“Болашағы зор тағы бір бағыт – IT-технология. Қазақстанда биыл, жыл соңына дейін суперкомпьютер жасап, жаңа дата-орталықты іске қосу жоспарланған. Біз Каспий теңізінің табаны арқылы талшықты-оптикалық байланыс желісін салуды көздеп отырмыз. Бұл жоба Еуропа мен Азия арасында тағы бір цифрлы дәліз орнатуға жол ашады.

Мен жақында «Қазақстан темір жолы» компаниясының Инновация орталығында болдым... Теміржолдың өткізу мүмкіндігінің артуы, жанар-жағар майдың үнемделуі және компания табысының көбеюі – цифрландыру ісінің нақты әрі көзге көрінетін нәтижесі. Цифрлы экожүйені осылай қалыптастыру керек. Үкімет осы жұмыстың ауқымын кеңейтіп, оны экономиканың барлық саласына енгізуге тиіс”.

Екінші жағынан, мемлекет басшысы экономикалық жағдайды кірістің көбеюімен ғана емес, бюджетті ұтымды пайдаланумен де дұрыс байланыстырады: «Қаржыны оңды-солды жұмсауға болмайды, бұл – ақиқат. Мемлекеттік мекемелердің бюджетін тексеріп отырмаса, шығыстары ұлғая береді. Мұны қатаң бақылауда ұстау керек”.

Көріп отырғандай, Премьер-Министр О. Бектеновтің бұрынғы қызметін ескере отырып, тапсырма тақырыпқа сай. Осы бағытта  оның өте тиімді жұмыс істейтініне күмәнім жоқ (басқа салаларда да деп сенемін).

● Бірақ Президент Қ.Тоқаев бұдан да тереңдей түсіп, экономиканы идеологиямен, дәлірек айтсақ, бизнесті ұлттық мүддеге байланыстырды: «Осы орайда, ұлттық буржуазияға зор міндет жүктеледі. Яғни, елімізге қоғам алдындағы жоғары жауапкершілігін сезінетін және Қазақстанды дамытуға елеулі үлес қосатын ұлттық буржуазия керек... Көптеген елдің, тіпті, көрші елдердің өзінде ірі кәсіпкерлер мемлекетке алақан жаймайды. Керісінше, туған елін дамытуға өз еркімен қыруар қаржы жұмсайды.».

Осы елде кәсібін жасап, байыған адамдар қара басының ғана емес, елдің де қамын ойлауға тиіс деп санаймын. Олар жеке мүддесін қоғам мүддесімен үйлестіре білуі қажет”.

Әрине, аймақтарда өз қаржысына мешіт салған кәсіпкерлердің ниеті түзу, оны түсінуге болады. Алайда жаңа мектеп, жатақхана, аурухана, кітапхана, мұражай немесе спорт сарайын тұрғызу әлдеқайда маңыздырақ. Мұның сауабы мол. Кейінгі ұрпақ та осындай игі істерге алғыс айтары анық. Сонда ғана, шын мәнінде, жаңа ұлттық буржуазия қалыптасады деп айта аламыз”.

«Ақ жол» Демпартиясы жылдар бойы бизнесті қолдауды ұлттық мүддені қорғаумен байланыстыру керектігін айтып жүр. Мысалы, 2022 жылғы 2 қаңтардағы сұхбатымда (яғни, Қантара оқиғасының дәл алдында): «Қазақстандағы «жабайы капитализм» кезеңін аяқтайтын кез келді», «Біздің көзқарастарымыз Президент Тоқаев ұстанған бағытпен айқын үндесіп жатқанына қуанамын... Ол алға қойған және 2021 жыл бойы жүзеге асырған бастамалар теңгерімді жкономика мен әділ қоғам құруды көздейтіні анық», - деп айтқанбыз. (Азат Перуашев: Нам нужна цивилизованная и гуманная рыночная экономика,https://www.zakon.kz/politika/6003405-azat-peruashev-nam-nuzhna-tsivilizovannaia-i-gumannaia-rynochnaia-ekonomika.html).

Рас, біз ұлттық мүддені неғұрлым тар контексте – Тәуелсіздікті, әділеттілікті, дамуды және ресурстық ұлтшылдықты қамтамасыз ету ретінде көрдік.

●  Қасым-Жомарт Кемелұлы архаика мен сынның орнына қоғамдық санада орын алуы тиіс осы және басқа да бағдарларды этикалық құндылық деңгейінде кеңірек қамтыды. Үнемі артқа қарайлап, өткен күнге өкпе арта беруге болмайды. Әлем қауымдастығында лайықты орнын иеленуді қалайтын ұлт болашаққа нық сеніммен қарауы керек.

● Тоқаевтың ашықтығын мойындауымыз қажет. Ол оңай өмір болады демейді, болашақтың үш нұсқасын ашық атап отыр. Олар: құлдырау, тоқырау немесе прогресс.

Үш нұсқа да сынақ пен қиындық қабаттасқан.

Сондықтан, прогреске апарар жолды таңдаған дұрыс. Ең қиын жол да сол.

Бұл маған У. Черчильдің бір сөзін есіме салып отыр: «Сіздерге қан, шаршау, көз жасы мен терден басқа ештеңе уәде бере алмаймын».

Әрине, ол жағдайменен салыстырудан құдай сақтасын. Алайда, президенттің сөзі мен бағдары әрі алаңдатып, әрі ынталандыруда.