30
Қараша
Мемлекеттік органдар «Ақ жол» депутаттарының банктерге азаматтар мен кәсіпкерлердің кепілден тыс мүлкін тәркілеуге тыйым салу туралы ұсынысын қолдамады
30 қараша 2021 жыл, «Ақ жол» демократиялық партиясының баспасөз қызметі
Мемлекеттік органдар «Ақ жол» депутаттарының банктерге азаматтар мен кәсіпкерлердің кепілден тыс мүлкін тәркілеуге тыйым салу туралы ұсынысын қолдамады. Жақында өткен пленарлық отырыста Мәжіліс бюджет заңнамасы туралы заңды екінші оқылымда қабылдаған болатын. Депутаттар банктермен қарым-қатынаста азаматтар мен кәсіпкерлердің мүдделерін қорғау бойынша бірқатар түзетулер енгізді, нәтижесінде заң жобасының атауы да өзгерді («….банктердің кепілдік саясатын жетілдіру, бағалау қызметін және атқарушылық іс жүргізуді реттеу мәселелері бойынша»).
Айта кетейік, Азат Перуашев банктер мен коллекторларға кәсіпкерлер мен азаматтардың қалған мүлкі мен кірістерінен одан әрі өндіріп алуға (алып қойылған кепілдіктерден басқа) тыйым салу туралы ұсынысты биылғы жылдың 3 қарашасында Мәжілістің жалпы отырысында айтқан болатын.
Бұл түзету жұмыс тобы барысында қызу пікірталастар мен мемлекеттік органдардың қарсылығын тудырды. Ұлттық банк пен ҚНРДА банктерді қорғап шықты. Олардың пікірінше, «Ақ жол» ұсынған ЕДБ тәбетін шектеу қомақты қаржы мекемелерін «ломбардтарға» айналдырады, бизнесті кепілсіз несиелерден айырады, банктерді кепіл талап етуге мәжбүрлейді, салымшыларға залал келтіреді, қаржылық тұрақтылыққа қауіп төндіреді және т.б.
Осыған байланысты Азат Перуашев оппоненттерге қаржы нарығының тұрақтылығы банктердің өздерінің тұрақтылығына ғана келіп тірелмейтінін еске салды.
«Кез-келген нарық сатушылар мен сатып алушылардан тұрады. Қаржы нарығында банктер өз қызметтерін сатады. Бірақ оларды біреу сатып алуы керек қой: кәсіпорындар, халық, мемлекет. Ал егер банктердің осы клиенттері төлемге қабілетсіз болса, төлемдерді жүргізе алмаса, онда банктердің де жұмысы ұзаққа созылмайды. Бұл айдан анық үрдіс», - деді Перуашев. Мемлекеттік органдардың дәлелдеріне қатысты ол келесіні атап өтті.
1) Кепілсіз несиелерді алушылардың басым бөлігі бизнес өкілдері емес, жеке тұлғалар болып табылады. Бизнес егер кепілсіз несиелер алатын болса - онда бұл нақты банкпен үлестес құрылымдар, немесе сыбайлас жемқорлық схемалары (Әблязов кезінен белгілі), немесе несиелерінің қамтамасыз етілуі олардың ұзақ мерзімді шарттары мен тұрақты қаржы ағындары болып табылатын үстеме пайда әкелетін компаниялар. Мұндай компаниялар, әдетте, өтеу бойынша проблемалары жоқ және мүлікті алып қоюға тап болмайтын ұйымдар. Сондықтан банктерді өндіріп алуды кепілдік көлемімен шектеу туралы ұсыныс (немесе кепілдік міндеттемелер, оның ішінде болуы мүмкін кіріс) мұндай компаниялар үшін мәселе емес.
2) Тұтынушылық несиелеуге келетін болсақ, оның және ЕДБ бизнесті несиелендіруге зиян келтіре отырып, үлкен қарқынмен өсуде. Бүгінде тұтынушылық несиелердің көлемі экономикаға берілген несиелерден асып түседі.
Компанияларды несиелеу ай сайын орта есеппен 1,5%-ға қысқарып, ал жеке тұлғаларды несиелеу 3,5%-ға өскен. Бүгінгі таңда банктер берген несиелердің 17,2 трлн теңгесі, 9,9 трлн (немесе 57%-дан астамы) жеке тұлғаларға және тек 7,3 трлн (42%) бизнеске берілді.
Бұл үрдіс тек күшейе түсуде және отандық өндірісті қаржыландырудың орнына банктер тұтынушылық инфляция мен теңгенің девальвациясына ықпал ете отырып, бөтен тауарлардың импортын қаржыландырады дегенді білдіреді.
3) Мұндай кепілсіз несиелеудің екінші жағы - халықты ауыр қарыздарға батыру, оларды өтеу үшін банктер тіпті азаматтардың зейнетақы төлемдерін де алып жатыр. Жақында Жамбыл облысында жарылыс кезінде қаза тапқан құтқарушылардың бірінің отбасында бірден 15 (!) несие болған екен.
Бұл үрдісті тоқтату керек, өйткені жеке тұлғалардың банкроттық механизмінсіз ол халықтың кедейлігін және мемлекет есебінен несиелерді есептен шығарудың қайталанатын талаптарын күшейтеді («несиелік рақымшылық» жүргізу). Бұл бүкіл қаржы және банк жүйесінің тұрақтылығына қауіп төндіреді.
Бұл жерде біздің ұсынысымыз шын мәнінде несиелеу қарқынының қысқаруына алып келуі мүмкін. Бірақ бұл ретте халықтың борыштық жүктемесінің жоғары деңгейде жинақталу тәуекелін төмендетуге негіз болады. Немесе бұл талапты тек бизнес несиелеріне ғана қолдануға болады.
4) Біздің кәсіпорындардың мүлкін алып қоюды шектеу туралы бастамамыз, оның ішінде қолданыстағы бизнес нысандарының экономикасынан «суырылу» проблемасынан туындады. 2007-2009 жылдардағы дағдарыстан бастап банктер борышкерлерден мыңдаған нысандарды тартып алды, олардың көпшілігі ешқашан айналымға оралмады. Нәтижесінде, өткен жылы Президенттің Жолдауында да осы қызмет етпейтін мүлікпен жұмыс істеу міндеті қойылды.
5) «Банктер кінәлі емес» дегенге қатысты мен толық келісемін. Кінәлі - ақша табуға тиісті банктер емес, жағдайды бүгінгі күнге дейін жеткізген реттеушілер.
Оның ішінде тек кірістерді ғана емес, сонымен бірге несие беруші мен қарыз алушы арасындағы тәуекелдерді бөлудің орнына, барлық тәуекелдер қарыз алушыларға әсер етті. Банк өзін кепілмен қорғап алған, оның құнын бағалаушылар мақсатты түрде төмендетеді, сонымен қатар банк 20-30% жеңілдікпен қабылдайды. Нәтижесінде, банктер орта есеппен кепіл құнының 1,5 есе аз несиесін береді, сол арқылы әуел бастан өз тәуекелдерін сақтандырады.
Қарыз алушыға өз тәуекелдерін тек өз есебінен ғана сақтандыруға болады. Бұдан басқа, егер дефолт жағдайы орын алса (кімнің кінәсінен болғаны маңызды емес) - барлық тәуекелдер (кепілдің арзандауына әкеп соққан нарықтағы конъюнктураның өзгеруі; мерзімінен бұрын өтеу қажеттілігі және т.б.) - қарыз алушының иығына ғана жүктеледі. Дәлірек айтқанда, оның ішінде кепіл нысанасы болып табылмайтын мүлкі мен кірістеріне келіп тоқталады.
Кепілдермен (кепілдік міндеттемелермен) алып қоюды шектеу туралы ұсыныс іс жүзінде тәуекелдерді бөлуді білдіреді; бұл кепіл нысандарын да, бизнес-жобаларды да барабар бағалауға мәжбүр етеді.
6) Тәуекелдердің мұндай бөлінуінсіз соңғы екі жылда банктердің табыстылығы 15-тен 34-37%-ға дейін күрт өсті және Ұлттық банк жүйесі жұмыс істеген жылдар ішіндегі ең жоғары көрсеткіш болып табылады. Сол жылдары шағын және орта бизнес үшін ауыр жылдар болды, ал ҰКП деректері бойынша 30 мыңнан астам кәсіпкерлік субъектілері тоқтап қалды (күйреді). Халықаралық агенттіктер қаржы секторының қызып кетуі және жаңа алыпсатарлық үрдісті тежеу туралы ескертуі кездейсоқ емес.
Бұл проблемалардың айқын болғаны соншалық, тек қоғам немесе шағын және орта бизнес қана емес, мемлекет басшысы банктерді экономикадағы өз рөлін қайта қарауға шақырды.
«Біздің түзетулер «соңғы инстанциядағы ақиқатқа» үміттенбейді, біз талқылау барысында бірнеше рет оларды Ұлттық банкпен, ҚНРДА, Ұлттық экономика министрлігімен және Қаржыгерлер қауымдастығымен өзара тиімді шешімдерге дейін пысықтауға дайын екенімізді білдірдік. Бірақ жауап ретінде олардың ұсынысты мүлдем қабылдамайтындарын естідік. Тіпті ымыраға келуге немесе жартылай шешім қабылдауға тырыспады, дәлел тек біреу ғана - бұл банктердің мүдделеріне зиян тигізеді.
Бірақ бұл «түйеқұс позициясы»: реттеушілер басын «құмға» жасырғаннан қауіп жоғалмайды, проблемалар тек шиеленісіп, одан да ауыр зардаптарға алып келуі мүмкін. Соның ішінде реттеушілер мүдделері үшін табанды әрекет ететін, бірақ көрегендік танытпайтын сол банктерге де әсер етуі ықтимал», - деді Перуашев басқа фракциялардан, Үкіметтен және қаржы органдарынан қатысып отырған әріптестеріне.
Дегенмен, жұмыс тобы көпшілік дауыспен (2 - жақтау, 2 - қалыс қалу, 4 - қарсы) «Ақ жол» депутаттарының бұл ұсыныстарын қабылдамады. Айта кету керек, жұмыс тобында реалистер де болды. Фракцияның түзетуін Жоғарғы соттың өкілі қолдады - ол бұл ұстаным тек ӘК-мен ғана емес, сонымен бірге олар Үкіметке ұсыныс ретінде ресми түрде жіберілгенін айтты.
Алайда, Перуашев фракция басқа заң жобаларына ұқсас түзетулер енгізуді жалғастыратынын және азаматтарды банктердің кедейлігі мен шамадан тыс шағымдарынан қорғайтын, отбасыларға минималды әлеуметтік кепілдіктер беретін жеке тұлғалардың банкроттық туралы заңын тез арада қабылдауды талап ететінін айтты.
Р.S. Жұмыс тобынан кейін Перуашевтің атына ҚНРДА-нан хат келіп түсті, онда коммерциялық несиелер бойынша кепілдер мәселесін кешенді түрде пысықтауға дайындығы туралы хабарланады. Агенттік бұл мәселелерді биылғы жылдың желтоқсанында Мәжіліске енгізу жоспарланып отырған стресті активтерді дамыту мәселелері жөніндегі заң жобасы шеңберінде қарауды ұсынады.
«Ақ жол» партиясы мен оның парламенттік фракциясы өз сайлаушыларының мүдделерін қорғау жұмыстарын жалғастыруда.
