22
Маусым
А. Перуашевтың 'Ақ жол' ҚДП Алматыдағы филиалында Жер мәселесі бойынша өткен дөңгелек үстелінің тезистері
2016 жылғы 21 маусым
1). Жеке меншік жер бойынша:
Бизнес әрқашан негізгі өндіріс құралдарының кәсіпкердің өзінің меншігі болғанын қалайды. Әсіресе біздің жағдайда шенеуніктерге деген сенім тым жоғары болмай тұрғанда, аграрлық сектор үшін жерге жеке меншік - бұл болашаққа деген сенімділік, бұл инвестициялардың кепілдігі. Ал экономиканың жетекші салаларының бірі ретінде инвестицияларсыз ауыл шаруашылық әлеуетін іске асыру мүмкін емес.
Тағы бір нәрсе, нарықтық институт және стратегиялық бағыт ретінде жерге жеке меншікті қолдап, бұл процестіешбір жағдайда жасанды асықтыруға болмайды. Заңда жерге жеке меншік құқығының болуы, ол дереу бүкіл жерді 'алып бөле салу' дегенді білдірмейді.
Қадам басып, кезең-кезеңмен жүру керек, және бұл жерде уақыт тіпті екінші кезекті өту жолы болып отыр. Ең алдымен, мөлдір және әділ механизмдермен қамтамасыз ету қажет, жер шенеуніктердің туыстары мен таныстарына емес, сол жерде кім шынайы жұмыс істейтіндерге берілуі тиіс.
Өйткені, біздің жерге төнетін негізгі қауіп – жалға алушылар немесе шетелдіктер емес, біздің сыбайлас жемқорлығымыз.
2) Қазақстандықтардың жерді жалдау құқығы туралы
Экономика тұрғысынан, жер туралы пікірталас – бұл, нарық жағдайда агроөнеркәсіп кешенін басқару негізінен тиімді модельдің дауы.
АӨК-дағы тиімді менеджмент және ауыл шаруашылықтың қаржылық тұрақтылығы мәселесі шешілмей, жерді жеке меншікке сатумен асығуға болмайды.
Жиі кездесетін пікір, меніңше, ауыл шаруашылығы «үнемі пайдасыз болады» сондықтан, мемлекет оны тұрақты қаржыландыруға міндетті,- түбегейлі нарықтық қағидаттарына қарама-қайшы. Егер осы талаптарды негізге алсақ, онда жерді меншікке беруге мүлдем болмайды, себебі шығынды шаруашылықтар кредиттерді қамтамасыз ету үшін жерді қояды, қайтадан банкроттыққа ұшырайды, және көп ұзамай бүкіл жер банктердің меншігі болып шығады. Егер тіпті ірі астық холдингтер оқтын-оқтын банкротқа ұшырап жатса, бізде табысты кәсіпорындар көп пе? Сондықтан жолы болмайтын ауыл шаруашылығы кәсіпорындары туралы айтпағанның өзінде, біз жерді меншікке тіпті осындай гиганттарға да таратумен асықпауға шақырамыз.
Менің ойымша, бұл жоспарланған жаппай жерді жекешелендірудің орнына, жерге деген жеке меншік міндет емес, нарық кезеңінде өз тиімділігін дәлелдеген кәсіпорындарға ол марапат болып келеді.
Сондықтан, қазақстандық ауылшаруашылығы өндірушілерін жерді ұзақ мерзімге жалға алу құқығын сақтау керек. Және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының жұмысы шығынсыз болған кезде ғана, айталық 5-10 жыл бойы, жалға алынатын жер олардың меншігіне сатылар еді.
3) Әділетті және ашық механизмдер туралы
Біз қандай да жақсы заңдар қабылдасақ та, де қатысты, қағаз емес, оның тәжірибеде қалай орындалғаны шешуші маңызға ие.
Ал іс жүзінде жер мәселесі бойынша толық жүктеме, жасырыныс және халықтың тарапынан сенім жоғалтуы.
Сондықтан, әр аудан және әрбір жер учаскесі бойынша қоса алғанда, интернет арқылы, қолда бар жер ресурстарын түгендеу, сондай-ақ ақпараттың толық ашықтығына қол жеткізу, саладағы істің жай-күйін тексеру қажет.
Жалпы, жер инспекциялары бүгін де жер ресурстарының тиімді пайдалануды, тыйым салынған химикаттарды қолданудың жолын кесуді, тұралап қалған учаскелерді алып және айналымға қоюға қайтаруды қадағалауға міндетті. Ал шын мәнінде ше?
Іс жүзінде біздің компаниялардың өздері Тәжікстан немесе Сібірдегі қытайлардан қалыспай өз топырағын құртады, жұмыс істейтін шаруашылықтар дамыту үшін жерді таба алмайды, ал көршілес учаскелерінде қурай өсіп кеткен.
Формалды емес, нақты бақылауды қамтамасыз ету қажет:
1)Бос жатқан жерлер мен, оларды алып қоюға және айналымға қайтаруға;
2)Топырақтың құнарлылығына және сапасына залал келтірмеу үшін қолданылатын агротехнологиялар мен химикаттарды пайдалануына;
3)жарамды (декларацияланбаған ғана емес) инвестицияларлардың түсуімен, техника мен қазіргі заманғы технологиялардың енгізілуіне.
Бұл үшін, Жер инспекцияларының ролін арттырып, осы саладағы сыбайлас жемқорлық және бюрократияны жою қажет.
Ал, қадағалау өкілеттіктерінің орындалуы үшін, даулар мен кінә қоюшының басқа да құжаттар ағынында әуре-сараңға түспес үшін бұл функцияларды мүмкін экологиялық прокуратураға беру керек.
Сонымен қатар, мынадай қазақстандықтардың жалға алу және жерді жекешелендіру кепілдігін беретін механизмдері көздеу қажет:
1) тікелей оныөңдейтін;
2) осы жерде тұратын
Ауыл шаруашылығы өндірушілерін тиын үшін жұмыс істеуге, кері ауыл инвестицияландыру үшін негізгі пайданың басқа жаққа кетуіне жол бермеу керек.
3) Бірақ жер - экономика ғана емес. Бұл, ең алдымен, мемлекеттіліктің және ұлттық мүдделерінің тірегі.
Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін, аумақтық тұтастығын және сепаратизмнің алдын-алу үшін, Қазақстанмен тікелей шекарасы бар елдердің заңды тұлғаларына және шетелдік азаматтарына біздің жерді жалға алу құқығын бермеу ұсынылады.
Компанияларды үшінші елдерде тіркеу арқылы бұл талапты оңай айналып өтуге болады деген пікір бар. Алайда, бүгін батыс мемлекеттерінің фискалдық қызметтерінің іс-әрекеттері оффшорлық аймақтарға қатысты және соңғы Панамалық жанжал көрсеткендей, кез-келген компанияның түпкілікті бенефициарларын анықтау әбден мүмкін. Құқық қорғау органдарының осы жұмыспен айналысуға деген ниеті болса болды.
Кейбір әріптестеріміздің шетелдіктерге жалға беруді шекара аймағы маңынан шектеу енгізу туралы ұсыныстары мәселенің өткірлігін алып тастамайды, бұл аймақ 2 км болса да, 200 болса. Тәжірибе көрсеткендей, қытайлық инвесторлар қытай шекарасынан мыңдаған шақырым жерде - мысалы, Ақтөбе облысында жерді иеленіп отырғаны – үлгі ретінде жеткілікті. Мұнда қазақстандық қызметкерлерінің қысқаруы да, қазақстандық мердігерлер мен сервистік компанияларды қытайлармен ауыстыру және т. б.
Осы жерден, Қазақстанда жерге меншік құқығы бар компаниялардың шетелдік құрылтайшыларының қатысу үлесін қайта қарауға ұсыныс туып отыр. Бүгін бұл шегі 50 %.-дан астам деңгейде белгіленген.
Менің ойымша, кез келген шетелдіктердің жері бар компаниялардың жарғылық капиталына кіруі, ол жер алынып және оларға жалға ұсынылуы тиіс. Немесе, шетелдік құрылтайшылардың қатысу шегін едәуір 25% және кем төмендету керек.
Бұл шетелдік компаниялармен жерді жалға алу мерзімін айқындауға да жатады. 25 жыл – бұл бір буынның жасы.
Демографиялық қысымның тәуекелдерді ескере отырып, бірнеше өзге механизмі неғұрлым дұрыс болар еді: мысалы, жалдау мерзімін 5 жылдан бастап, кейіннен жалға алу құқығын 10 және одан да көп жылға дейін ұзарту, кейін инвестициялардың көлемінің кешенді тексеру жасалған кейін, қолданылатын агротехнологиялардың, топырақтың жағдайын, осындай шаруашылықтардың қызметкерлерінің азаматтық мәселелерін, олармен көші-қон заңнамасын сақтауы және т. б.; яғни мұндай инвесторлардың адал жұмысы расталғаннан кейін.
Жалпы, мен шетелдіктерге жерді жалға беруден қауіптенетіндерге түсіністікпен қараймын. Жақсы, егер олар біздің жерімізге адал ниетімен, заманауи технологиялар мен дамыған агрокультурасын алып келсе. Ал егер керісінше болса?
Сондықтан, егер қоғамда күмән бар болса, онда бұл нормалар қанша талқылануы қажет болса, сонша жасақтайды. Президент Н.Назарбаев осы жылдың аяғына дейін мораторий жариялағаны кездейсоқ емес, және бұл қажет болған жағдайда қолайлы шешімдер табылғанға дейін мораторий ұзартылады,- деп атап өтті.
Сол уақытта, өзі ауылда жұмыс істейтін біздің бизнестегі әріптестер - дамыған елдердің компанияларының келуіне қарсы емес, сол Голландия, Германия, Канада, Түркия сияқты, олар әкеледі қазіргі заманғы агротехнологияларды, менеджменттің мәдениетін, жалға алынған жерде ашық және адал жұмыс жасаса.
Менің ойымша, мұндай пікір біз үшін де маңызды.
Осылайша, жер реформасы бойынша пікірталасқа барынша прагматикалық жақындау, біздің ұлттық мүдделерімізді ескере отырып, интеграциялық міндеттемелер мен міндеттерді одан әрі дамыту негіз бар.
Көрші-гиганттардың арасында тұрғандықтан бізге мықты мемлекет қажет. Бірақ, қуатты экономиканы тек тізбекке қойғаннан кейін, мемлекет күшті болуы мүмкін. Ал қуатты экономика, өмір көрсеткендей, тек мұнайға ғана сүйенуі мүмкін емес. Егер мұнайдан басқа ауыл шаруашылығы және агроөнеркәсіп кешені дамымайтын болса, Қазақстан ешқашан күшті мемлекет бола алмайды.
Өз кезегінде, бұл дамыту нарықтық тетіктерінсіз мүмкін емес.
Бүгінгі жіті және кейде жағымсыз пікірталас көрсеткендей, бұл жағдайдың жалпы түсінгі бар, және менің ойымша, біз барлық филиалдар бойынша осындай талқылаулардың қорытындысы бойынша 'Ақ жол' партиясының жалпы принциптік тәсілдерін тұжырымдап, жалпы принциптерін ұсынуға және қорғауға әзірлеу, оларды Үкіметтің ішіндегі Жер комиссиясына ұсына және қорғай аламыз.
