04
Желтоқсан
«Ақ жол» фракциясы бәсекелестікті қорғау мен дамыту бойынша бірқатар шараларды ұсынады - депутаттық сауал
ҚР Примьер-Министрі
А.Ұ.Маминге
Депутаттық сауал
Құрметті Асқар Ұзақбайұлы!
Қазақстандағы бәсекелестікті қолдау - мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі. «Бес институционалды реформаны жүзеге асырудың 100 нақты қадамы» Ұлт жоспарында Елбасы монополияға қарсы қызмет тұжырымдамасын өзгерту және оны ЭЫДҰ стандарттарына сәйкестендіру қажеттігін атап өтті.
2019 жылдың 24 мамырында Ұлттық инвесторлар кеңесінің отырысында Президент Қ.Тоқаев монополиялық жағдайды теріс пайдалануды қатаң түрде болдырмауға, негізсіз жоғары бағамен күресуге және бәсекелестікке тосқауылдарды алып тастауға бұйрық берді. Сонымен қатар, ол елдегі бәсекелестікті дамыту үшін жол картасының қажеттілігін атап өтті.
Бүгінгі таңда елімізде жеке компаниялардың газ, көмір, электр энергиясы мен мұнай өнімдерін өндіру және сату, ұялы байланыс, тұрғын үй, банк ісі сияқты негізгі тауар нарықтарындағы шоғырлануы мен монополиялық жағдайы артуда.
Сонымен бірге, негізгі ойыншылар көбіне нарықтық емес әдістермен, оның ішінде шексіз мемлекеттік қаржыландыру және бәсекелестерді әкімшілік жолмен басу арқылы жасанды түрде артықшылыққа қол жеткізген үстем топтар сияқты табиғи монополиялар болып табылмайды.
Мұндай компаниялардың қызметі ішкі нарықпен ғана ымырасыз және шектеулі, өйткені сыртқы нарықтарда өнімділігі төмен, штаттың көбейтілгені және негізсіз жалақы оларды бәсекеге қабілетсіз ететін басқа ережелер жұмыс істейді.
Тіпті мұндай мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру мәселені шешпейді, өйткені олар нарықты бәсекелестерден тазартады және төмен ынталандыруға ие болады.
Монополияға қарсы орган сарапшылармен бірлесіп жүргізген бәсекелестік жағдайды талдау нәтижелері бойынша көмір нарығындағы 4 негізгі қатысушының нарықтағы үлесі 89%, электр энергиясын өндіру - 67%, мұнай өнімдерін сату - 73%, тауарлық газ - 95%.
Бұрын экономиканың бәсекеге қабілетті басқа салаларындағы жағдай жақсырақ емес, мысалы, ұялы байланыс нарығында ойыншылардың саны 5-тен 2-ге дейін, банктік қызметтер 20-дан 10-ға дейін азайды. Осы нарықтағы бәсекелестіктің орнына дәріханалар нарығында бағаны реттеу енгізілді. Келесі кезекте бірқатар басқа салалар тұр.
Негізгі тауар нарықтарының қазіргі жағдайы бәсекелестікті шектейді және монополистерге экономикалық пайда мен тұтыну мүмкіндіктерін азайтып, қоғам есебінен артық пайда алуға мүмкіндік береді. Дәл осыған байланысты шағын және орта бизнестің артта қалуы, рейдерлік тенденциясы және бір кездері сәтті жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың жойылуына мақсатты түрде әкелуі байланысты. Экономиканың монополиялануы экономиканың ғана емес, жалпы қоғамның одан әрі дамуына қауіп төндіреді.
Сондықтан, мемлекет монополистердің тәбеті мен тарифтерін шектеу бойынша қабылдаған шаралар қоғамда қолдау тауып қана қоймай, сонымен қатар мұндай шаралардың артуына да үміт артады.
Монополияға қарсы реттеуге назар аудара отырып, құзыретті органдар бәсекенің нақты қолдауы мен дамуын назардан тыс қалдырады. Бәсекелестік ортаны мақсатты түрде дамытпай, балама қатысушыларды ынталандыру және преференцияларсыз, нарыққа қайта кіріп, негізгі ойыншылардың қысымына ұшырамай экономиканы монополиясыздандыру мүмкін емес.
Сондықтан бәсекелестікті қолдау және дамыту саясаты саналы стратегияны және нақты құралдарды қажет етеді, олардың болмауы бүгінде кез-келген салада айқын сезіледі.
Осыған байланысты «Ақ жол» депутаттық фракциясы Үкіметке бәсекелестікті қорғау және жылжыту бойынша шаралар кешенін әзірлеуді ұсынады, оған мыналар кіреді:
- бәсекелестік деңгейі төмен нарықтарға жаңа қатысушыларды инвестициялау үшін преференцияларды енгізу;
- нарықтардың қауіпсіз шоғырлануының шекті мәндерін анықтау;
- нарық шоғырлануының шектерінен асатын үстем топтардың мәжбүрлі бөлінуі;
- шамадан тыс қаржылық, салықтық және сол сияқты талаптар шамадан тыс шоғырлануға және нарыққа қатысушылар санының жол берілмейтін азаюына әкеп соққан салалардағы мемлекеттік реттеуді қайта қарау;
- мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендірудің барысын бақылау, олардың үлестес емес иеленушілерді немесе байланыссыз иелер тобын иеленуін ынталандыру;
- шектеулі ресурстарды бөлу тетіктерін енгізу; және т.б.
Құрметпен, «Ақ жол» фракциясының депутаттары
Жауап
