06
Қазан
«Ақ жол» партиясы фракциясының Білім және ғылым министріне ұлттық ғылымометрия жүйесінің қажеттілігі туралы депутаттық сауалы
ҚР Білім және ғылым министрі
А. К. Аймағамбетовке
Ағымдағы жылғы 9 наурыздағы Дәрежелерді бекіту ережелеріне енгізілген өзгерістерге сәйкес PhD диссертацияны жазбай-ақ алуға болады. Диссертацияны қорғау нұсқасынан басқа, PhD ғылыми дәрежесі ықпалды ғылыми басылымдарда: бір шолуда және WoS бірінші/екінші квартиль журналдарында екі мақала болғанда беріледі, олардың бірінде ізденуші бірінші автор болуы тиіс.
БҒМ базасына кіретін ғылыми журналдардағы жарияланымдар 2011 жылдан бастап болашақ дәрігерлерден талап етеді. 2017 жылы «Ақ жол» фракциясы осыған байланысты проблемаларды атап өтті. Алайда, жағдайдың ушығуына байланысты қазір біз осы тақырыпқа қайта оралуға мәжбүрміз.
Көптеген жағдайларда жариялаудың жалғыз шарты - бірнеше жүзден бірнеше мың еуроға дейін төлеу. Интернетте сіз мақалаларды ағылшын тіліне жариялап, аударып қана қоймай, оларды дайындауға уәде беретін агенттіктердің жарнамаларын оңай таба аласыз.
«Біз тапсырысты орындауды жарты жолда тастап кетпейміз, оларды әрқашан қажетті нәтижеге жеткіземіз. Сізге автормен сөйлесуге уақыт жұмсаудың қажеті жоқ - біз мұның бәрін сіз үшін жасаймыз және сіз өте жақсы орындалған мақаланы аласыз» - бұл осындай агенттіктердің бірінің сайтынан алынған ақпарат. Құны талап етілетін деңгейге байланысты - 1 квартиль журналындағы мақала 7 500 доллардан басталады.
Мұндай жағдай ғалым атағына нұқсан келтіреді деп санаймыз.
БҒМ-нің «Ғылым сапасын арттыруға бағытталған» бастамалары мұнымен шектелмейді. Диссертациялық кеңестерді құру тәртібі де өзгеруде, оның мүшелерінде де осындай мақала және өз жұмыстарына сілтемелер болуы керек. Мұндай кеңестерге, әдетте, жаңа жүйеге назар аудармайтын, халықаралық деректер базасында мақалалары жоқ қарт құрметті ғалымдар кіреді. Сондықтан, жаңа талап бойынша олар кеңестерден шығарылады.
Сонымен қатар, олар тек докторанттардың ғана емес, магистранттардың да ғылыми жетекшісі бола алмайды. Ғылыми жобалар байқауына қатысу үшін кемінде 2 мақала қажет. БҒМ мұндай жарияланымдарсыз сізді ғалым деп санамайды.
БҒМ талаптарының әсерінен ЖОО сапаға емес санға мән беруге мәжбүр, өйткені рейтингтер қажет. Рейтингтердің нақты мәнінің жарқын мысалы Дүниежүзілік Банктің Doing Business-тің жақында жабылуы болды. Оның авторлары кейбір елдердің көрсеткіштерінің жасанды өзгеруіне күдіктенген болатын.
Егер техникалық, медициналық бағыттар бойынша жарияланымдар туралы ереже соншалықты маңызды болмаса, онда әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар бойынша үлкен мәселелер туындайды. Біздің халқымыздың тарихы мен ұлттық идеялары тақырыптарына қазақ тілінде жазатын зерттеушілерде ерекше қиындықтар туындауда. Ғылыми қоғамдастық өкілдерінің ақпараты бойынша, соңғы 10 жылда докторантура түлектерінің жартысы осындай жарияланымдардың болмауына байланысты өз диссертацияларын қорғаған жоқ.
Біздің елімізге, ғылыми журналдарымызға белгісіз ағылшын тіліндегі мақаланың әсері қандай? Бұл салық төлеушілердің ауа ұшқан ақшасы. Бірақ тіпті ғылыми гранттар осындай жарияланымдарға айтарлықтай соманы белгіледі.
Бұл жарияланымдардан елдің іргелі біліміне немесе технологиялық дамуына қандай да бір әсері туралы айтудың қажеті жоқ.
Мысалы, Ресейде WOS және Scopus-пен қатар РҒДИ ғылымиметрикалық деректер базасында (Ресейлік ғылыми дәйексөз индексі) индекстелетін ғылыми басылымдар да танылады. Ол да сынға ұшырап жатады, бірақ бұл олардың отандық жүйесі және ол ғалымдар үшін қол жетімді.
БҒМ біздің 2017 жылғы сауалымызға берген жауабында қазақстандық дәйексөз базасы әзірленуде, ол арқылы тіпті өзінің ұлттық дәйексөз индекстері жоқ Орталық Азия өңірінің көршілес елдерінің ғылыми басылымдарын қамту жоспарланғаны айтылған еді. Алайда, көріп отырғанымыздай, ол әлі де қолданысқа енген жоқ.
Осыған байланысты, «Ақ жол» фракциясы келесілерді ұсынады:
1. Еуропалық ғылымиметрикалық жүйелермен қатар қазақстандық авторлардың жарияланымдарын, сондай-ақ осы жарияланымдардың дәйектемесі туралы ақпаратты жинақтай алатын өзіндік ұлттық (РҒДИ-мен ұқсас) жүйені пайдалану не интеграцияланған (ШЫҰ немесе ЕАЭО шеңберінде) жүйені құру.
2. Ізденушілердің жарияланым деңгейі үшін ғылыми жетекшілердің кәсіби жауапкершілігін қамтамасыз ету.
3. Дәрежелер беру, гранттар бөлу және тағайындаулар кезінде WOS және Scopus-тағы мақалалардан басқа, монографиялар, ғылыми жарияланымның одан да маңызды түрі болып табылатын ғалымның жалпылама жұмысы ескеріледі. Монографиялар мен монографияларға сілтемелер ұлттық ғылымометриялық жүйеде де ескерілуі керек.
Құрметпен, «Ақ жол» фракциясының депутаттары
