«Ақ жол» демократиялық партиясының орталық кеңсесінде жаңа Салық кодексінің жобасын талқылауда сөйлеген сөздің тезистері

«Ақ жол» демократиялық партиясының орталық кеңсесінде жаңа Салық кодексінің жобасын талқылауда сөйлеген сөздің тезистері

«Ақ жол» демократиялық партиясының орталық кеңсесінде партияның Ұлттық кеңесі мүшелерінің, сондай-ақ ҚР Ұлттық экономика министрі Н.Байбазаровтың, оның бірінші орынбасары А.Әмриннің, ҚР Қаржы вице-министрі Е.Біржанов пен ҚР Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитеті төрағасының орынбасары Ж.Нұржановтың қатысуымен жаңа Салық кодексінің жобасын талқылауда сөйлеген сөздің тезистері.

1. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2019 жылдан бері жаңа Салық кодексін қабылдап ғана қоймай, оның қолданысын қарапайым әрі түсінікті қылу мақсатын тапсырып келе жатқанына құжатты әзірлеушілер ретіндегі Ұлттық экономика және Қаржы министрліктерінің назарын аударғым келеді.

Нәтижесінде не болды? Ескі кодексте 708 бап болса, жаңа жобада 802 бап. 100-ге жуық жаңа бап қосылды - «жеңілдеткендерің» осы ма?!  Бұл мәселе жөнінде сіздермен міндетті түрде пікірталас жүргізіп, күзде Мәжілісте де дауласатын шығармыз.

2. «Ақ жол» фракциясы сараланған салалық салық мөлшерлемелерін енгізуді көп жылдан бері талап етіп келеді. Еуроодақ елдерінің жұмыс істеп жатқаны сияқты, қосымша құн салығы бойынша да талап еттік. 2020 жылы президент өз шешімімен әлеуметтік азық-түлік тауарларына осындай 8 пайыздық мөлшерлемені уақытша енгізді. Сіздер оның орнына корпоративті табыс салығы арқылы қимылдауды ұйғардыңыздар. Бірақ оларды кешенді түрде қарастыру керек.

Мысалы, біз жалпы белгіленген корпоративті табыс салығы мөлшерлемесін көтеруден бас тартуды құптаймыз. Жалпы корпоративті табыс салығын 20% деңгейінде ұстап тұру тұрақтылық туралы болмаса, кем дегенде салық заңнамасының болжамдылығы туралы айтуға мүмкіндік береді.

Бұл ретте жоғарылатылған мөлшерлемені (25%) неге тек банктер мен ойын бизнесіне ғана қолдану ұсынылып отырғаны түсініксіз?

Біздің ең басты байлығымыз - мұнайдың экспорттаушылары қайда кеткен? Мемлекет бюджетін толтыру мен ондаған жылдар бойы табиғи ресурстарымыздың арқасында пайда тауып келе жатқан ірі шетелдік инвестициялардың мүддесінің қайсысы маңызды? Егер банктер қосылған құн салығы төлемесе онда олар үшін корпоративті табыс салығын арттыру толықтай дұрыс; алайда, экспорттаушылар үшін қосылған құн салығы бюджеттен қайтарылады. Яғни, олар да өзге бизнеске қарағанда артықшылықтарға ие. Сондықтан, олар үшін де не корпоративті табыс салығы арттырып, не шикізатты экспорты үшін қосылған құн салығын қайтарудан бас тарту керек, жоқ дегенде оны 50%-ға қысқартқан жөн. Тек өңделген өнім экспорты үшін ғана қосылған құн салығы қайтаруды қалдыру қажет.

ҚНРДА жетекшісі Мадина Әбілқасымованың өзі ЕДБ үшін корпоративті табыс салығын арттыруға қарсы шыққанын білеміз, бұл банк мүдделерін қорғау. Ол банктердің "төмен табыстылығын" сөз етіпті, алайда, бүкіл экономика өлместің күнін кешіп жүрсе де олардың активтері тек арта беретінін барлығымыз көріп жүрміз. Мен бұл пікірталас туралы көзқарасымды телеграм арнамда жазғанмын.

Банктер үшін корпоративті табыс салығын 25%-ға емес, 30%-ға дейін арттыруды қолдаймыз; және мұнай экспорттаушылары үшін де не корпоративті табыс салығын арттырып, нее қосылған құн салығын қайтарудан бас тарту туралы шешім қабылдауды ұсынамыз.

3. Арнайы салық режимі (АСР) мен оны бөлшек сауда салығымен біріктіру бойынша - сіз жаңа ғана оның қолданысын 2,2 млрд-тан 500 млн тг дейін төмендетуді неге ұсынып отырғандарыңызды түсіндіріп кеттіңіз. Мәселе 49 субъекті туралы дейсіз, олардың дені сауда желілері мен ресторандар - әрине, бұл өңдеу өндірісі емес, олар экономика дамуына еш әсер етпейді. Егер солай болса, келісуге болатын шығар, кейінгі талқылаулар көрсете жатар. Алайда, алдымен "сәбізбен" арбап, бөлшек салыққа байлап қойып, артынша ойын ережесін өзгерте салу тәсілі - дау тудырады.

● АСР қолдану үшін ЭҚЖЖ (қызмет түрлері) «рұқсат ететін» тізімінен бас тарту және оның орнына 18 түрден тұратын «тыйым салатын» тізімді енгізу туралы шешім дұрыс. Яғни, тыйым салынбағанның барлығына рұқсат етілген.  Бұл шын мәнінде экономикалық ырықтандыру, біз оны қолдаймыз.

4. Бизнестің әдейі бөлшектенуін және оның критерийлерін анықтау бойынша ұсыныстар үлкен күмән тудырады.  Мысалы, «бақылаушы тұлға» туралы.  Азаматтық құқықта жоқ бұл қандай анықтама? Акционер ме, әлде құрылтайшы ма, директор ма, әлде?... Әлде салық органдарының өздері жазалау үшін таңдап алатын адам ба? Өте қауіпті идея, біз бақылаушы органдардың заңдардағы кез келген дәлсіздіктерді өз бетінше түсініп, одан бизнестің қалай зардап шегетінін талай көрдік.

● Немесе "өндіріс қызметін көрсетудің біріңғай үрдісі" деген не? Кәсіпкерлерге өндірістік процесті қалай ұйымдастыру керектігін көрсетіп отырмақсыздар ма? Сіздер салық қызметкерлерісіздер ме, әлде технологтарсыз ба? Нені өндіріп, нені шеттен сатып алудың тиімділігін өндірісшілердің өздері білер. Әлдебіреу шәйнек жасап шығарса, сол шәйнектер үшін қаңылтыр металл прокатын құруы керек дегенді білдірмейді.

Немесе менің қаңылтыр өндірісім бар болса - мен де шәйнектерді шығаруға міндеттімін бе?

Салық төлеу сияқты өте нақты мәселеде мұндай жеңілдетілген тұжырымдар қабылданбайды. Жергілікті салық қызметкерлеріне тым үлкен өкілеттіктер берілмек, біз олардың кейде қалай қолданылатынын жақсы білеміз.

● Жалпы, егер Салық кодексіне «бизнестің бөлшектенуі» түсінігін енгізу туралы айтатын болсақ, алдымен бұл не үшін қажет екенін анықтау керек?  Бірімен бірі байланысты болса да, бір емес, 2-3, тіпті 5 кәсіпорынды ашқан кәсіпкер сіздерге қандай кедергі келтіруі мүмкін?

Бұл мәселелердің барлығы салық төлеуден жалтаруға әкеп соқтырса ғана Кодекс үшін маңызға ие болмақ. Бірақ Қылмыстық кодексте салық төлеуден жалтару туралы баптар бар және мұндай бұзушылықтардың құрамы бұрыннан сипатталған. Велосипедті қайта құрастырып, бизнес құрылымына қол сұғудың не керегі бар? «Ақ жол» демпартиясы мұндайға түбегейлі қарсы, заң жобасын Парламентке әкелген кезде сіздермен барынша айтысамыз.

5. Тәуекелдерді басқару жүйесіне (ТБР) келетін болсақ, тіпті түсініксіз.  Онда кәсіпкерлер ештеңе білмейтін ашық және жабық критерийлер болды. Жылдар бойы тәуекелдерді басқарц жүйесінде тек ашық критерийлер болуы керек, құпиялылық болмауы керек деп дауласып келеміз. Әйтпесе, кәсіпкер қай көрсеткіштердің «нашар» екенін білмесе, салық есептілігін жақсарту үшін қалай жұмыс істей алады? Әсіресе, аяқ астынан тәуекелдерді басқару жүйесінде тәуекел деңгейі арттырып, кәсіпкер мемлекеттік сатып алуға қатысу құқығынан айырылып, банктер несиелерден бас тартқанда және т.б.

Өткен жылдың күзінде жаңа кодекстің тұжырымдамасын талқылағанда, сіздер тәуекелдерді басқару жүйесінде мүлдем алынып тасталады деп сендірдіңіздер, бірақ енді олар толығымен құпия критерийлермен пайда болып отыр. Яғни, кәсіпкер қандай негізде, қандай кемшіліктері үшін «басына бұлт үйірілгенін» де білмейді.

Сіздер тексеруге негіз ретінде тәуекелдерді басқару жүйесін алып тастап, оларды тек салық органдарының «ішкі пайдалануы» үшін қалдырып жатырмыз деп мәлімдеп жатырсыздар. Бірақ бұл «ішкі пайдаланудың» да бизнес үшін салдары болады ғой. Осы мәселеге нүкте қояйық, тәуекелдерді басқару жүйесін және олардың құпия критерийлерін алып тастаңыздар, немесе оны күзде егжей-тегжейлі осы мәселемен айналысамыз.

6. Пилоттық жобалар. Біз бұған талай мәрте қарсы шыққанбыз, себебі, ол арқылы шенеуніктер Парламентте бірінші реттен қолдау таппаған идеяларын алып өткісі келеді. Мысалы, «пилоттық» кезеңді 3 жыл деп белгілейсіздер. Бірақ бұл алаяқтыққа ұқсайды. Бір мысал келтірейін: 2014-2016 жылдары үкімет тауарларды міндетті түрде таңбалауды енгізу бойынша пилоттық жоба жүргізді. Жоба екі жыл қатарынан сәтсіздікке ұшырады, алайда, нәтиже оң болды деп мәлімдегенге дейін оны қайта-қайта ұзартып келді. Шындығында, нақты әсерге қарамастан, оны керекті деңгейге құлағынан созып «шығарып отырды». Енді міне, кәсіпкерлер бірінен соң бірі бұл таңбалаудың шағын және орта бизнесті өлтіріп, Ресей Федерациясының ірі жеткізушілерінің мүддесіне жұмыс істеп жатқан қаскөйлік сипатын айтып, дабыл қағып жатыр. Мұндай сигналдар аяқ киім дүкендерінен, дәріханалардан кеп түсуде, сүт өндірушілері тіпті оларда бағаның 39%-ға қамбаттағанын дәлелдеді.  Тек «Ақ жол» фракциясы 2018 жылы таңбалау туралы ЕАЭО келісіміне қарсы шықты, ал қалған фракциялар үш жыл бойы күшпен сүйреп келген «пилоттық жобаға» сеніп, оны қолдады.

Иә, бұл жағдайда біз салықтық әкімшілендіру шеңберіндегі басқа реттеу туралы айтып отырмыз.  Бірақ тәсілдің өзі сол баяғы. Біз «пилотты жобалардың» максималды мерзімі 1 жылдан аспауы керек деп есептейміз.

● Тағы бір, одан да іргелі мәселе: пилоттық жобалардың «табыстылығын» немесе сәтсіздігін, нақты айтқанда, кім бағалайды? Сіздер басқа мемлекеттік органдардан пікір жинауды ұсынасыздар - сонымен болды ма? Бұл апробацияларға қатысатын бизнестің бағалауы қайда? Неліктен «пилотты жобаны» жүргізген мемлекеттік органның өзі оны бағалайды – бұл тікелей мүдделер қақтығысы емес пе?

Пилоттық жобалардың нәтижелері ашық талқыланып, олар бойынша шешімдер мемлекеттік органдардың да, кейіннен осы жаңа стандарттарды орындайтын бизнестің де қатысуымен парламентте қабылдануы керек деп есептейміз. Біз бұл тәсілді талап ететін боламыз.

7. Салықтық тексерулер бойынша, "аяқ асты тексерістер" жөнінде әлеуметтік желілерде дау туындады (сіздердің ҰКП таныстыруларыңыздан кейін)

Сіз бұл сенімсіз ақпарат екенін айтып, тосын тексерулер негізінен прокуратурада алдын ала тіркелуге жататындықтан мүмкін емес дейсіз. Бұл дұрыс, бірақ онда жария түрде осы жағдайға түсініктеме беріңіздер.

8. ЭСФ блоктау бойынша сіздердің түсіндірмелеріңіз қабылданбайды, өткен жолы МКК-да бізге ЭСФ түбіртегінің автоматты жүйесін таныстырған еді, ол шыныменде қазіргі жағдайда өзгертуі тиіс сияқты. Анығын айтқанда, алаяқтар бұзушылықтарының жинақталуын жылдап күтпей (адал кәсіпкерлердің үстінен қарыз сомасынан артық мөлшерлеменің жинақталуы), тауар мен қызметтерді алумен қамтамасыз етілмеген шот фактураларды қазіргі режимде анықтап, тоқтату. Кейбір қосалқы жайттарды анықтап алсақ, бұл тәсілді қолдауға дайын боламыз.

9. Мәмілелерді жарамсыз деп тану бойынша - соңғы 5-6 жылда бұл бизнес үшін ең өзекті мәселе. Концепцияны талқылау барысында, ЭСФ салыстырудың автоматтандырылған жүйесін енгізгеннен кейін проблеманың жойылатынын айттыңыздар. Ал, енді бұл бапты алып тастаудың орнына (қолданыстағы СК 403 бабы), аяқ астынан 472 бап пайда болып отыр – ол бұрынғы 403 бапты толығымен қайталайды. Бұл қандай фокустар? Біз жарамсыз мәмілелерге қатысты бассыздықты тоқтату үшін ЭСФ салыстырудың автоматтандырылған жүйесін қолдауға келістік (ол да мінсіз емес). Ал нәтижесінде жағдай еш өзгермеген.

Бұл бұрын қозғалған істер үшін «уақытша норма» деп сендірсеңіз, оның уақытша, өтпелі сипатын, айталық, келесі жылдың соңына дейін деп бекітейік онда. Келістік пе? «Ақ жол» фракциясы мұндай түсініктемені талап етеді.

10. Сондай-ақ салық жүктемесінің коэффициентін анықтауда оғаш айла-шарғылар бар. Бүгінгі таңда салық жүктемесінің коэффициентін өте қарапайым түрде, төленген салық сомасының кәсіпорынның жалпы жылдық табысына (ЖЖТ) қатынасы ретінде анықталады. Бұл екі көрсеткіш те 100-ші есеп нысанында бар.

Жаңа СК жобасында ЖЖТ-ны "операциялық табысқа" алмастыру ұсынылуда, сіздер бүкіл әлем EBITDA бойынша жұмыс істеп келетініне сілтеме жасайсыздар. Бірақ, қателеспесем, EBITDA – «операциялық» емес, үйлестірілмеген табыс, олардың тәсілдері әртүрлі. Онда EBITDA өзін белгілей салайық, ақыры бұл халықаралық тәжірибе болса. Бірақ! Ағымдағы есеп бұл көрсеткішті қамтымайды, есесіне көптеген басқа мәліметтерді қамтиды: өндірістік шығындар, әкімшілік, материалдық-техникалық және басқа да шығындар.  Оларды кім және қашан санайды? Меншік иесі де, директор да, есепші де, жүк тиеуші де, сатушы да болып жүретін кәсіпкер емес әрине.  Бұл норманы (сіздерге өте қажет болса) тек бухгалтерлер, экономистер және заңгерлер бөлімдері бар ірі компаниялар үшін қалдырыңыздар.  Заң жобасы Мәжіліске жеткенде біз бұл мәселені қадағалайтын боламыз.

Әріптестер айтып кеткен басқа да бірқатар ескертпелер бар. Дегенмен, әзірлеушілер бірнеше бағыттар бойынша прогрессивті шешімдер қабылдағанын көріп отырмыз.

Осылайша, шағын бизнес үшін АСР-ді дереу 2%-ға дейін төмендету ұсынылды – естеріңізге сала кетейік, бөлшек сауда салығын 4-тен 2-3%-ға дейін төмендету үшін «Ақ жол» демпартиясына Парламент пен жергілікті мәслихаттарда 12 депутаттық сауал жолдауға тура келді,  соның өзінде кейбір (Алматы, Рудный) әкімдер мөлшерлемені төмендетуден бас тартты.

Сонымен қатар, бүгінгі әңгіме барысында Ұлттық экономика министрлігі заңды тұлғалармен (B&B) мәмілелер үшін 8% АСР-дан бас тартып, оларды жеке тұлғалармен (B&C) мәмілелерге теңестіруге келісті, яғни, 2%-ға дейін.

Ғимараттарға, құрылыстарға, техника мен жабдықтарға қайта инвестициялау бойынша барлық шығыстарды шегерім осындай қайта инвестициялаудың көлеміне қарамастан енгізілуде («Ақ жол» фракциясы 2015 жылдан бері талап етіп келеді) және т.б.  Бұл және басқа да осыған ұқсас шаралар 2023 жылдың соңында салықтық тиімділікті көрсеткен орта бизнестің дамуы үшін пайдалы болары сөзсіз.

Біз мұндай тәсілдерді қолдаймыз және прогрессивті нормаларды дамыту мақсатында, сондай-ақ қарсылықтарымызды тудырған ұстанымдарға қарсы тұру үшін ұсыныстар пакетін дайындаймыз.