«Автомобиль құрастырумен шектелмей, алға қарай жылжу керек» - Азат Перуашев отандық автоөнеркәсіптің дамуы мен мемлекеттік қолдау туралы пікір білдірді

«Автомобиль құрастырумен шектелмей, алға қарай жылжу керек» - Азат Перуашев отандық автоөнеркәсіптің дамуы мен мемлекеттік қолдау туралы пікір білдірді

Өткен аптада «Ақ жол» демократиялық партиясының мүшелері Hyundai Trans Kazakhstan зауытында болып қайтты. Парламент және маслихат депутаттарымен әңгіме барысында «Astana Motors» компаниясының негізін қалаушы Нұрлан Смағұлов өз ұсынысын айтты: ірі түйіндіден (SKD) шағын түйінді (CKD) жинақтауға көшуді автоқұрастырушы кәсіпорындарды мемлекеттік қолдаудың шарты ету. 

Яғни, оларды көлікті дайын жиынтықтардан құрай салмай, сол қажетті жиынтықтардың Қазақстанның өзіндегі өндірісін бір жолға қоюға міндеттеу.

«Ақ жол» партиясының төрағасы Азат Перуашев осы ұсынысқа қатысты өз ойымен бөлісті.

- Нұрлан Смағұловтың ұсынысы автомобиль өнеркәсібін бұдан да жоғары технологиялық және күрделі операцияларға итермелейді.

Astana Motors компаниясы Hyundai Trans Kazakhstan жобасын жүзеге асыру барысында бастапқыда-ақ шағын түйінді жинақтауға бет алғанын ескеру керек. Демек, бүкіл саланы CKD-ге көшіру бастамасы компанияның өз мүддесіне сәйкес келеді, бірақ басқа  кәсіпорындарының дайындығын назардан тыс қалдырады.

Дегенмен, мұндай ауысу стратегиялық тұрғыдан дұрыс және мемлекеттік, қоғамдық, жалпы ұлттық мүдделерімізге сәйкес келетінін мойындау керек.

Себебі, шағын түйінді жинақтау дегеніміз не? Бұл – бұрағышы бар адам емес, білікті мамандарды қажет ететін технологиялық операциялардың күрделілігін тереңдету. Мұндай персоналдың жалақысы жоғары, ал операциялар тізімінің кеңеюі жұмыс орындарының кеңеюін білдіреді.

Бұл өнімнің түпкілікті өзіндік құнындағы жергілікті қамтуды арттыру (локализация) мен автомобиль құрастыру зауытына жұмыс істейтін және оны қажетті құрамдас бөліктермен қамтамасыз ететін жапсарлас салалардың пайда болуы.

Мемлекет тұрғысынан алып қарағанда, бұл біздің мұнайға тәуелділігімізге қарсы экономика күрделілігінің тереңдетілуі. Одан бөлек, CKD – бұл кәсіпорындар санының артуы: егер дайын машжиынтықтардан көлікті бір зауыт құрастырып шықса, қажетті жиынтықтарды өндіру үшін ондаған қосымша алаң қажет болады. Бастысы, бұл бюджет түсімдерінің ұлғаюы, себебі, салық төлеушілер саны өсіп, олардың қосқан құнының үлесі артады. 

Қоғам тұрғысынан шағын түйінді жинақтауға көшу – білімге деген сұраныстың болуы, жұмыс орындарының көбеюі мен қызметкерлер табысының артуы деген сөз. Осылайша, автокөліктерді өндіруден түскен табысты – жапсарлас ШОБ-та жұмыс істейтін қазақстандықтардың арасында кеңірек қайта бөлу жүргізіледі.

Сонымен қатар, жергілікті қамтудың ұлғаюы теориялық тұрғыдан да мұндай көліктердің өзіндік құны мен бағасының төмендеуін білдіреді, оған қоса оларды валюталық курс ауытқуларынан қорғайды.

Ірі түйінді жинақтауға (SKD) мемлекеттік қолдау енгізілгенде де осындай үміттер болды, ол үміттер Өнеркәсіптік жинақтау келісімдерінде алғашқы CKD операцияларын (шанақты дәнекерлеу мен бояу) міндетті түрде қолдану талаптары енгізілгеннен кейін еселене түсті. Бұл шаралар белгілі бір нәтиже берді (зауыттар, жұмыс орындары), бірақ олар мемлекеттік протекционизм шараларын әлі толық ақтай алмады, өйткені оларды пайдалана отырып шығарылған автомобильдердің үлесі әзірше мардымсыз.

Шынтуайтында, мемлекет үш мақсатты көздей отырып, автомобиль өнеркәсібін қолдау саясатын жүзеге асырады. Біріншіден, бұл ұлттық экономиканы дамыту мен күрделендіру. Екіншіден, қазақстандықтар үшін көлік қолжетімділігін арттыру. Ал үшінші мақсат – бұл зауыттар өндірісті локализациялауды арттыру арқылы шағын және орта бизнесті соңдарынан ілестіре тартуы үшін. 

Алайда, мемлекеттік қолдаудың бұл моделі аталған міндеттерді орындай алмауда, қазіргі форматта оны орындай ала ма, жоқ па, айту қиын. Қоғамда утильалымға, көліктер мен ауылшаруашылық техникаларын импорттау кезіндегі кедендік рәсімдеу құны, көршілерімізбен арадағы бағаларды салыстыру төңірегінде пікірталастардың жалғасып жатқаны кездейсоқ емес. Дәл осы қысымның салдарынан мемлекет бұрын-соңды жасамаған қадамға барды: заңсыз әкелінген жүздеген мың автокөліктерді заңдастыруға мүмкіндік берді.

Ал егер таяу жылдары отандық автоөнеркәсіптен күткен үміттер ақталмаса, онда автомобиль құрастыру зауыттарын қолдау шараларының барлығын қайта қарау керек болады. Мұндай жағымсыз халықаралық тәжірибе де бар.

Сондықтан біздің автомобиль өнеркәсібімізге қазіргі деңгейде тоқтап қалуға болмайды, өндірістік процестерді тереңдетуді, үнемі жаңа түйіндер мен бөлшектерді - шанақтарды штамптаудан бастап электроника мен қозғалтқыштарды шығаруды игеруге дейін үйренуіміз керек; барлық шығарылатын автомобильдерде осы операциялар мен түйіндерді пайдалану қажет. Өзбектердің қолынан келді ғой.

Осы тұрғыдан Нұрлан Смағұловтың ұсынысы жөн, тіпті алға жөнелген пойыз соңынан ілесе, кештеу айтылған ұсыныс. 

Жоғарыда атап өткенімдей, бүгінде өнеркәсіптік жинақтау келісімі бойынша жұмыс істейтін өндірушілер шанақты дәнекерлеу және бояу сияқты алғашқы шағын операцияларды меңгерді. Бұл өте күрделі процедуралар, мысалы, бояу ауаның толық тазалығы, ванналар мен кептіру камераларының бірнеше өзгеретін құрамы жағдайында шамамен 8 дәйекті операцияны қамтиды. Шанақты дәнекерлеу, тіпті автоматтандырылған болса да, миллиметрлік дәлдікпен ондаған бөліктерден, жүздеген тігістерден және манипуляциялардан тұрады.

Мұның бәрі – қыруар еңбек, үлкен инвестиция. Бірақ өнімнің түпкілікті құнында бұл рәсімдердің үлесі 20%-дан аспайды. Ал жұмыс істеп тұрған компаниялар жергілікті қамтудың бұл резервін таңдап қойған.

Енді қазақстандық автоөндірушілер алға қарай ілгері басып, жергілікті қамтуды кем дегенде 50 пайызға жеткізу үшін оны дамытудың келесі кезеңіне өтуі керек. Бұл локализация деңгейі шын мәнінде өзіндік құнға (бағаға) әсер етіп, жабдықты валюталық ауытқулардан қорғай алады.

Кездесу барысында Astana Motors иесі Нұрлан Смағұлов осы бағыттағы өз пайымдауын ұсынды. Олар толығымен шағын түйінді жинақтауға көшуді және автокомпоненттер өндірісін дамытуды жоспарлап отыр, тіпті  орындықтар, кілемдер, РТИ, медиа жүйелері сияқты бөлшектерді жасай да бастады. Осындай өндірісті дамытуға дайын екендіктері туралы «Сары-Арқа Автопром» кәсіпорнында да айтқан болатын. Оған қоса, Astana Motors Алматыдағы Hyundai зауытының жанынан автокомпоненттер шығаратын үлкен кешен салып жатыр. Ал, «Сары-Арқа АвтоПромның» иесі Allur Қостанайда осы тектес автобөлшектер зауытының құрылатынын айтып, оның негізінде жергілікті ШОБ-пен жұмыс істеуге дайын екендіктерін жеткізді. 

Шындығында, бұл негізгі зауыт тек жабдықтың соңғы құрастырылуымен ғана айналысатын, ал құрамдас бөліктерді өндіру бас зауыттың айналасында немесе одан алыс емес өндірістік аймақтардан өндірістік алаңдар бөлу арқылы аутсорсингке берілетін барлық ірі әлемдік автоөндірушілердің әдеттегі стратегиясы. Бұл Қазақстан да тартылған автоалыптардың жалпы стратегиясы: мысалы, Қостанайда «Сары-Арқа Автопром» компаниясы КАМАЗ-ға арналған ірі бөлшектер шығаратын екі зауыт салуда.

Смағұлов та түйіндер мен бөлшектер өндірісін өзі ғана жүзеге асырмай, ШОБ-тағы әріптестеріне пайдалану үшін салынып жатқан автобөлшектер кешенінен орын беруге дайын екенін айтуда. Сала дамуының жаңа кезеңін бастауға, оған жүздеген жаңа кәсіпкерлерді тартуға, олардың нарыққа шығуын жеңілдетуге, мыңдаған жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік бар.

Сол кезде автоөндірісті қолдаудың қажет не қажет еместігі туралы дау-дамайлар да екінші кезекке ауысады. 

Бірақ мәселе басқа жұмыс істеп тұрған компаниялардың немесе әлеуетті инвесторлардың мұндай шешімдер мен шығындарға дайындығы мен адал бәсекелестік қағидаттарын сақтауға да байланысты. Astana Motors қазіргі уақытта өзі әуелден CKD моделіне лайықталғандықтан, артықшылықтарға ие болып отыр. 

Біз бұл бастаманы талқылауға, ең болмағанда мұқият зерттеуге дайынбыз.  

Алайда, мәселе ненің арасында таңдау жасаймыз дегенде ғой? Сол HYUNDAI компаниясы 30 жыл ішінде жапондық автокөліктердің ірі түйінді құрастыруынан жеңіл, жүк көліктерінің және арнайы транспорттық құралдардың жеке үлгілеріне дейін дамып, ғарыштық технологияларға жетті. 

Біздің автоөнеркәсіпке де жаңа көкжиектерге шығу керек. Егер 3-5 жыл ішінде нақты өзгерістер болмаса (бағаның төмендеуі, қолжетімділіктің кеңеюі, жұмыс пен кірістің артуы түрінде), утильалым да өз мәнін жоғалтады. Кедергілердің жойылуымен бірге Қазақстанға автокөліктер мен ауылшаруашылық техникалары қолжетімді бағамен келеді.

Бірақ өндірістік базасы негізінен қалыптасып қойған саладан айырылып қалу қаупі бар, онда мемлекет қайтадан «шикізаттық қарғысқа» ұшырайды. Иә, біз мұнай мен металды сатуды жалғастырып, қалғанының бәрін басқалардан сатып ала аламыз. Бірақ бүкіл әлем электр қозғалтқыштарына көшіп жатқанда, ол мұнай ұзаққа жете ме?

Тағы бір мәселе, қазіргі отандық автоөнеркәсіп ісі қытайлық заманауи, стильді және қолжетімді электромобильдер фонында ұзаққа бара ма? Егер CKD-ге ауыспай-ақ, Қазақстанда олардың құрастырылуын ұйымдастырса да, мұндай көліктердің құнын төмендету қиынға соқпақ және бұдан былай утильалыммен ақталу мүмкін болмайды. 

Сондықтан өмірдің өзі бізді бір орында тұрмай, дамып, жаңа тәсілдер іздеуге итермелеуде.