«Ақ жол» «Болашақ» бағдарламасының орталығындағы күмәнді шығындарды және сыбайлас жемқорлық туралы ақпараттарды анықтауды талап етеді

«Ақ жол» «Болашақ» бағдарламасының орталығындағы күмәнді шығындарды және сыбайлас жемқорлық туралы ақпараттарды анықтауды талап етеді

ҚР Бас прокуратурасы 

ҚР Сыбайлас жемқорлыққа

қарсы күрес агенттігі

Экономиканы білікті кадрлармен қамтамасыз етуге арналған мақсатты «Болашақ» бағдарламасы 30 жылға жуық жұмыс жасап келеді. Бірақ оның жүзеге асырылуына қатысты көптеген сұрақтар туындайды.

Бүгін Әлеуметтік кодекстің жобасы жұмысқа қабылданды, оның шеңберінде сыртқы көші-қонға жаңа тәсілдер көзделген. Сұранысқа ие және тапшы кәсіптер бойынша кемінде 200 шетелдік ғалымдар мен мамандарды тарту жоспарлануда. Сонда «Болашақтың» түлектері қайда?

30 жыл ішінде 12 мыңға жуық маман даярланды, мыңнан астамы оқуын жалғастыруда. Алайда, бағдарлама өзінің басты міндетін - кадр тапшылығы мәселесін шешпейді. Кәсіпорындар тіпті жабдықты монтаждау, медициналық техникаға қызмет көрсету үшін мамандардың жетіспеушілігіне шағымданады. Морфлоттағы кадрлық аштық - фракцияның жеке депутаттық сауалына түрткі болды. Біздің туымыздың астындағы қызмет ететін 300 теңіз кемесінде қазақстандықтар командалық құрамның тек 10%-ын құрайды. Бүгінгі таңда тек ҚБТУ Теңіз академиясында морфлот мамандарын даярлау үшін халықаралық аккредитация бар. Бірақ жұмысқа рұқсат алу үшін түлектерді сертификаттауға қаражат жоқ. Бұл ретте «Болашақ» шетелдегі қымбат тілдік курстарға миллиардтаған теңге жұмсайды.

Тапшы мамандықтардың тізбесі орталық және жергілікті атқарушы органдардың өтінімдері бойынша жасалады. Бірақ тапсырыс берушілер олардың өтініші бойынша дайындалған кадрларды бөлуге және пысықтауға жауапты емес – түлек өз бетінше жұмысқа орналасады.

Оқытудың жылдық құны елге байланысты 30 млн теңгеге дейін жетеді. «Болашақшылардың» ақпараты бойынша, ол асыра бағаланған - мысалы, егер Лестер университетінің докторантурасында оқу 100 мың АҚШ долларын құраса, онда «Болашақ» бағдарламасы аясында 270 мың АҚШ долларын құрады.

Үшінші тұлғалардың әрбір стипендиат үшін 30% мөлшерде агенттік комиссия алу бойынша сыбайлас жемқорлық схемалары туралы сигналдар келіп түседі. Бұл туралы Британдық университеттердің өкілдері хабарлады.

Агенттік комиссияның төлемі басқа университеттерде болған деген болжамдар бар, ал агенттік комиссияға келісім стипендиаттарды дәл осы университеттерге жіберуге негіз болады. Сондықтан ұсынылған тізімдерде төмен рейтингі бар университеттер пайда болуы мүмкін.

Мәселен, Брунель университеті 2012 жылы елдің 118 жоғары оқу орнынан 82 орын алып, 2 жыл ішінде 108 стипендиат-тағылымдамадан өтті, олардың саны соңғы 10 жылда айтарлықтай өсті. Олардың шарттары жеңілдетілген - жылжымайтын мүлікті кепілге қою талаптары жоқ және тілдің төмен шегі (8 ұпайдан 3-і). Егер стипендиат дәрістердің мазмұнын әрең түсінсе, ғылыми тағылымдаманың қандай сапасы туралы айтуға болады? Көбінесе бір ЖОО-ның ондаған қызметкерлері бір уақытта стипендиат болады.

16 желтоқсанда Ұлыбританиядағы Foreign Policy Centre ғылыми-зерттеу институтының жетекшісі, ал қазір депутат, Вестминстер округінің депутаттар Кеңесінің төрағасы Адам Хаг білім беру мәселелері бойынша баяндама жариялады, онда Британдық университеттер «Болашақ» бағдарламасы бойынша студенттерді алу үшін ықпалды адамдарға үлкен агенттік роялти төлеуге мәжбүр» деп атап өтті (https://fpc.org.uk/wp-content/uploads/2022/12/1-Kazakhstan-Britain-as-a-%E2%80%98force-for-good-in-Central-Asia-Working-Group_-Kazakhstan-paper-December-2022.pdf )

Халықаралық бағдарламалар орталығының қызметінде басқа да бұзушылықтар бар. Өткен аптада ҚазТАГ «Болашақ» банк депозиттерінде 3 млрд теңгеге жуық шығынға ұшырағанын хабарлады. 2018 жылы орталық «Астана Банкінің» арқасында бюджеттің 7%-ынан айырылды.

2019 жылы Антикор ақшалай қаражатты біліктілігі жоқ басқарумен байланысты көптеген бұзушылықтарды анықтады, олардың арасында төлемдерге бірыңғай тәсілдің болмауы, оларды ұстаудың жоғары шығындарымен өкілдіктердің төмен өнімділігі, стипендиаттарды қосарланған есепке алу бар.

Біздің экономикамыз үшін кадрлар даярлауға арналған бюджет қаражатын мұндай ысырап етуге жол берілмейді. Осыған байланысты Тэтчердің мемлекеттік ақша деген түсінік жоқ, тек салық төлеушілердің ақшасы бар деген сөздерін тағы бір рет еске саламыз.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, «Ақ жол» фракциясы келесіні талап етеді:

1. Стипендиаттар үшін агенттік комиссияларды алу бойынша оқыту және сыбайлас жемқорлық схемаларын ұйымдастыру құнын ықтимал арттыру фактілері бойынша тексеру жүргізу (толығырақ материалдарға сілтемелер қоса берілген өтініште).

2. Аталған бұзушылықтар расталған жағдайда жауапты тұлғаларға қатысты тиісті шаралар қабылдау және ұрланған қаражатты қайтару.

«Болашақ» бағдарламасы оның нәтижелілігінің нақты өлшемдерін белгілей отырып және мемлекеттік органдардың өтінімдерді қалыптастыру, түлектерді өздері мәлімдеген мамандықтар бойынша жұмысқа орналастырғаны үшін жауапкершілігін күшейте отырып, шұғыл жаңғыртуды қажет етеді деп санаймыз.

Құрметпен,

«Ақ жол» фракциясының депутаттары