«Ақ жол»: Жаңа салық кодексінде тауарларға ілеспе жүкқұжаттың күшін жою және пилоттық жобаларды жүргізу тәртібін реттеу керек

«Ақ жол»: Жаңа салық кодексінде тауарларға ілеспе жүкқұжаттың күшін жою және пилоттық жобаларды жүргізу тәртібін реттеу керек

ҚР Премьер-Министрінің орынбасары

Е. К. Жамаубаевқа

Осы сауалды жолдауға ҚР ҚМ МКК 2023 жылғы 1 сәуірге дейін ТІЖ (тауарларға ілеспе жүкқұжатты) ресімдеу жөніндегі пилоттық жобаны ұзарту туралы шешімі түрткі болды. Пилоттық жоба шеңберінде ЕАЭО елдерімен өзара саудада экспорттық және импорттық операцияларды жүзеге асыру кезінде ТІЖ ресімдеу көзделген.

Бұл жоба ҚР Қаржы министрінің 2020 жылғы 16 қарашадағы бұйрығымен енгізілді және өткен 2 жыл ішінде оған 6 рет өзгерістер енгізілді және аяқталу мерзімі ұзартылды, дегенмен, алдағы 2023 жылы ТІЖ бойынша жоба қайтадан аяқталмады, керісінше ұзартылды.

«Ақ жол» ҚДП бұл тақырыпты өзінің депутаттық сауалдарында бірнеше рет көтерді, өйткені осы екі жыл ішінде кәсіпкерлерден көптеген шағымдар алды.

Екі жылдық жоба ТІЖ енгізілетін негізгі міндетті - тауарлардың қозғалысын қадағалау шешпейтінін көрсетті, өйткені  ТІЖ есебі жүргізілетін ЭШФ АЖ ақпараттық жүйесі осы уақытқа дейін пысықталмаған және бірқатар техникалық проблемалары бар, МКК ТІЖ жазып беру субъектілерін үнемі өзгертіп отырады. Нәтижесінде, қазір ТІЖ ЕАЭО елдерінен акциздер бойынша әкелінген кезде ғана ресімделеді, бұл тауар қозғалысының толық көрінісін бермейді.

Бұл ретте, ТІЖ ЭШФ (электрондық шот-фактуралар) деректерін іс жүзінде қайталайды. ТІЖ бойынша Ережелерде (16.11.2020 ж.) салық органдарына тауардың қозғалысын бақылауға мүмкіндік беретін нақты қандай ТІЖ деректері болатыны көрсетілмеген. Сонымен бірге, бұл нақтылау пилоттық жобаның сәтсіздігін оның басталуына дейін де анықтаған болар еді, өйткені ол кезде ЭШФ іске қосылған болатын және бұл деректер қазірдің өзінде бар екені анық болды.

Сонымен қатар, ТІЖ жүргізу бизнес үшін де, бюджет үшін де өте қымбат. «Атамекен» ҰКП деректері бойынша осы пилоттық жобаны іске асыруға 1 млрд теңгеден астам бюджет қаражаты жұмсалды.

Бизнес үшін ТІЖ жүргізу есеп жүйесін, бағдарламалық қамтамасыз етуді жаңартуды талап етеді, салық есептілігінің қосымша нысандарын (Ф328) енгізеді, бұл есепті жүргізу бойынша қосымша қызметкерлерді тартпау мүмкін емес. Салалық қауымдастықтардың деректері бойынша тек акцизделетін тауарлар саласында бизнестің 2 жыл ішінде ТІЖ-ға жұмсаған шығындары 170 млрд. теңгеден асты.

Әрі қарай, пилоттық жобаны (яғни экспериментті) ерікті түрде келіскендердің шектеулі санына жүргізудің орнына, жоба басында ТІЖ айналымның барлық дерлік субъектілерін қамтыды, содан кейін 2 жыл ішінде субъектілер үнемі өзгеріп отырды, бұл кәсіпкерлердің өз бизнесімен емес, енгізілген есеп жүйесіне түзетулермен айналысуға мәжбүр болған негізделген шағымдарына әкелді.

Сондай-ақ, жобаның мерзімін шектеу бойынша талаптардың болмауы жол бермеу қажет деп санаймыз. Біздің ойымызша, ол 1 жылдан аспайтын мерзімге негіздер болған кезде ұзарту құқығымен 6 айдан аспауы тиіс, бұл жобаны іске асыру жөніндегі жұмысты неғұрлым өнімді және аз шығынды етеді. Әйтпесе, салық органдары пилоттық жобаларды қалай да болмасын қажетті нәтижеге «сәйкестендіруге» мүмкіндік алады.

Жалпы, TІЖ жағдайы жалпы пилоттық зерттеу әдіснамасындағы олқылықтарды анықтады. Мысалы, ҚР ҰК 68-бабында жобаға қатысушылардың құқықтары туралы шарт болуы тиіс, олардың негізгісі туындайтын шығындарды өтеу құқығы болуы тиіс. Кәсіпкер шенеуніктердің эксперименттеріне байланысты шығындарды көтермеуі керек.

Сонымен қатар, жобаның нәтижелері нақты критерийлермен анықталуы керек, оларды анықтау әдістемесі де нормативті түрде белгіленуі керек. Пилоттық жобаның тиімділігі туралы түйіндеме жаңа ережелер бойынша жұмыс істейтін бизнеспен ашық талқылануы қажет.

2 жылдан астам уақыт бойы ТІЖ эксперимент ретінде пилоттық режимде қолданылғанына қарамастан, Салық Кодексінің 176-бабында 2019 жылдан бастап салық төлеушілердің ТІЖ ресімдеу міндеті енгізілді, сондай-ақ ӘҚБтК-ге әрбір үтір үшін ТІЖ үзіндісін бұзғаны үшін 100-ден 600 мың теңгеге дейін айыппұл салынды.

Жоба қанағаттанарлық деп танылғаннан кейін ғана заңдарға нормаларды енгізуге болады деп санаймыз. Әйтпесе, бұл аяқ киімнің немесе сүт өнімдерінің таңбаланған тарихындағыдай, бұл тауарлардың 20-дан 40%-ға дейін қымбаттауына әкеліп соқтырды және жойылды немесе кейінге қалдырылды.

Бүгінде жаңа Салық кодексі әзірленуде, әкімшілендірудің жаңа құралдары пайда болуы мүмкін, сондықтан пилоттық жобаларға қойылатын талаптарды заңнамалық тұрғыдан бекіту қажет.

Баяндалғанның негізінде «Ақ жол» ҚДП депутаттық фракциясы келесілерді қажет деп санайды:

1. ТІЖ виртуалды қойма және орындалған жұмыс актілерін тиімсіз және қымбат деп ресімдеу бойынша пилоттық жобаның күшін жою.

2. ҚР ҚМ МКК тауарлардың айналымын толық бақылау үшін жалғыз электрондық құжат ретінде ЭШФ пысықтауды тапсыру

3. ҚР ҰК 68-бабына пилоттық жоба ұғымы, пилоттың міндеттері, нақты мақсаты, бенефициарлар, олардың құқықтары мен міндеттері, пилотты іске асырудың іс-шаралары мен мерзімдері, жобаның тиімділігі, оны айқындау өлшемдері мен әдістері туралы толықтырулар енгізу.

4. Пилоттық жобаға қатысушылардың олардың жобаға қатысуына байланысты шығындарды өтеу құқығын көздеу.

5. Пилоттық жобаны іске асыру мерзімін 6 айға дейін шектеу.

6. Пилоттық жобаның бастамашысын пилоттың нәтижелерін көпшілік алдында ұсынуға және оның тиімділігін дәлелдеуге міндеттеу.

7. Пилоттық жобаны тиімсіз және жойылуы тиіс деп тану үшін негіздерді бекіту.

Құрметпен, «Ақ жол» фракциясының депутаттары