Ақ пен қараны айыра білейік

Ақ пен қараны айыра білейік

Екі айға созылған даудан кейін Әділет министрлігі заңды кәсіпорындарға ұйымдасқан қылмыстық топтардың белгілерін қолданбауға келісті.

Кеше «Ақ жол» демпартиясының орталық кеңсесінде қылмыстық заңнамаға енгізілген түзетуімізді талқылауға арналған дөңгелек үстел өтті.  Отырыс мемлекеттік органдардың, кәсіпкерлердің, заңгерлер қауымдастығы өкілдерінің, филиалдар мен өңірлердегі мәслихат депутаттарының қатысуымен бейнеконференция режимінде өтті.

«Ақ жол» фракциясы депутаттарының аталмыш заң жобасына қатысты бірқатар ұсынысты (барлығы 60-қа жуық) жұмыс тобында қызу пікірталас тудырғаны белгілі.

Атап айтқанда, бұл Қылмыстық кодекстің 31-ші және 262-бабына және Қылмыстық-процессуалды кодексінің 113-бабына енген өзгеріске қатысты, онда біз тергеу органдарына ресми жұмыс істейтін кәсіпорындардың қызметтік міндетін бөлуді ұйымдасқан қылмыстық топтың «белгілері» ретінде қарастыруға тыйым салуды ұсындық.

«Ақ жол» демпартиясы құқық бұзушылық орын алған жағдайда тергеу органдары бұзушылықтың нақты құрамын жан-жақты зерделеп, дәлелдеуге міндетті деп санайды.

Оның орнына, кейінгі жылдары нақты дәлелдемелік базасыз тергеу оны «ұйымдасқан қылмыстық топ құрды» деген айыппен алмастыратын тәжірибе кең етек алды, яғни, күштік құрылымдар «дәлел» ретінде бизнестің ұйымдық құрылымы шеңберінде функционалдық өкілеттіктерді бөлуді нақты фактілерге телиді.

Ал ұйымдасқан қылмыстық топ құру және оның әрекеті ауыр қылмыс (8 жылдан 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру мерзімі) болғандықтан, мұндай айып кәсіпорын басшылығы мен қызметкерлерін көп айға, тіпті бірнеше жылға қамауға алуға мүмкіндік береді.

Осы уақыт ішінде моральдық және физикалық қысымға ұшыраған қызметкерлер отбасына және қалыпты өмірге оралу үшін кез келген айғақтарды беріп, Кеннедидің өлімі мен "Титаниктің" суға батуына дейінгі кез келген қылмысты мойындайды.

Соңында басшылар, бухгалтерлер және бизнес құрылтайшылары кінәлі боп шығып, бизнестен де, бостандықтан да айырылады.

Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды жойып, рейдерлік басып алу үшін пайдаланатын мұндай теріс тәжірибе көрші елдерді өздерінің Қылмыстық кодекстерінде ресми түрде жұмыс істейтін заңды тұлғалардың қызметтік функциялары ұйымдасқан қылмыстық топтар туралы бапқа жатпайтынын арнайы белгілеуге мәжбүр етті.

Атап айтқанда, Ресей мұндай түзетулерді 2020 жылы енгізді.

«Ақ жол» фракциясы ұсынған осындай түзетулерді Мәжілістің жұмыс тобындағы талқылау барысында депутаттардың барлығы дерлік, заңгер ғалымдар да (әртүрлі ескертулермен); сондай-ақ, Бас прокуратура мен Ұлттық қауіпсіздік комитеті де қолдады.

Бірақ белгісіз себептермен заң жобасын әзірлеуші Әділет министрлігі мен үкімет өкілдері оған, шынын айтқанда, ерекше түсінікті дәлелсіз қарсы шықты (https://akzhol.kz/ru/blog/nebolshoj-pizod-deputatskih-budnej).

Сондықтан кеше партия кеңсесінде дөңгелек үстел өткізіп, күмәнді жандардың барлығын егжей-тегжейлі талқылауға шақырдық.

Орын алған дау нәтижесінде Әділет министрлігі «Ақ жол» демпартиясының түзетуін қолдайтынын мәлімдеді.

Бұл партия үшін де, ең алдымен бизнес үшін де үлкен жеңіс.

Өзгерістерге қарсы шыққандардан тек ҚМА қалды. Оның өкілі Қ.Бағбанұлы жан-жақты әрі сауатты баяндама жасады.  Бірақ, ойымызша, бұл ұстаным ведомстволық сипатқа ие және ұйымдасқан қылмыстық топтардың қазіргі түсіндірмесін пайдаланатындардың көзқарасымен жасалған, ал, қазіргі кезде нақты қылмыскерлермен қатар, адал кәсіпкерлер де осындай қысымға ұшырап жатыр.

Отырысқа қатысқан Солтүстік Қазақстан облысы Заң палатасының төрағасы Е.Кинцель, Парламентаризм институтының өкілі А.Хасенова және басқалар АФМ дәлелдерін дәйекті түрде жоққа шығарды.

Бұл ретте олар құқық қорғау органдарының назарын ұсынылып отырған түзету бизнес атын жамылған ұйымдасқан қылмыстық топтарды анықтау мүмкіндігін жоққа шығармайтынына аударды – бұл түзетуде тікелей көрсетілген.

Мәселен, ұйымдасқан қылмыстық топты құрды деген айыптау қылмыстардың нақты дәлелдерін іздеуді алмастырмауы қажет, сондай-ақ кәсіпорынның әрбір штаттық қызметкері тек өз іс-әрекеті үшін ғана жауап беріп, тек осындай айыптар тағылған ұжымда жұмыс істегендіктен ғана қылмыстық жауапкершілікке тартылмауы керек.

Сондай-ақ ҚМА-ға қарсылық білдіре отырып, олардың өз баяндамасынан дәйек келтірдім. Олар анықтаған ұйымдасқан қылмыстық топтар келесі нақты қылмыстарды жасаған екен. Жалған шот-фактуралар беру, сыбайлас жемқорлықпен табылған қаржыны айналдыру, оны заңсыз шетелге шығару және т.б.  Бірақ бұл құрамдардың барлығының Қылмыстық кодексте өз баптары бар.  Сондықтан бұл заң бұзудың өзін елеулі түрде дәлелдеу қажет.

Бірақ іс жүзінде дәлел жетіспеген жағдайда тергеу органдарына мұқият талдау жұмысын ұйымдасқан қылмыстық топ құрды деген айыптаумен ауыстыру оңайырақ.

Осының негізінде кәсіпкерлер мен олардың қызметкерлері ұсталады. Қамауда олардың басынан не кешетінін тек болжауға болады. Сотта кейде олардың осындай айғақ беруге, басшылыққа жала жабуға мәжбүр болғаны жөнінде айтатыны кездейсоқтық емес. Бірақ сот мұндай мәлімдемелерді есепке алуға бейім емес және көбінесе айыптау сипаты басым болады.

ҚМА өкілі өте алаңдатарлық фактілерді де атады. Мысалы 2021-23 жылдары қылмыстық топты құрды деген айып бойынша (сотқа жеткен) 64 істің 4-еуі ғана ақталған.  Яғни, істің 94-95 пайызы 8-10 жылға бас бостандығынан айырумен аяқталады.

Ұйымдасқан қылмыстық топ туралы істе бір адам емес, 3-5, кейде 10-20, мүмкін одан да көп адам болатынын есте ұстаған жөн.

Мыңға жуық адам осындай айыппен қылмыскер деп танылса, кешегі кәсіпкерлер 8-10 жылдан кейін түрмеден нақты тіс қаққан қылмыскер болып шығады.

Осы істердің қаншасы сотқа жетпей қысқартылды?  Және қандай бағамен? Қалай болғанда да, бізге ҰҚТ құрды деген айыптауларды бөтеннің бизнесін тартып алу үшін пайдаланылатыны жөнінде хабарлап жатыр.

Шынтуайтында мүдденің дұрыс балансын табу керек.  Бір жағынан қылмыстық әрекеттің жолын кесу мүддесі, екінші жағынан экономикалық бостандық мүддесі. Біз нарықтық, либералдық экономиканы құрып жатырмыз ғой. Ақпан айында Президент Қ.Тоқаев жаңа үкіметке экономиканы ырықтандыру бағдарламасын әзірлеу туралы тапсырма берді.

Бизнес осындай сын-қатерге ұрынғанда, оны қалай ырықтандыруға болады?

Қазіргі жағдайда кәсіпкердің ресми түрде жұмыс істеуінің өзі ұйымдасқан қылмыстық топ құрды деген айыптауға негіз болуы мүмкін. Мұндай айыппен бетпе-бет келгендер көлеңкеде кетеді.  Оларға тіркелмеу оңайырақ.

Барлық бақылаушы органдар ресми түрде жұмыс істеп жатқан кәсіпкерлердің соңынан қалмай, төпелеп жатыр.

Мәмілелерді жарамсыз деп тану тәжірибесін алып қараңыз. Салық есептілігін ашық және ресми түрде көрсететін кәсіпорындардың үстінен іс қозғалып, оларды жауапкершілікке тартып, банкротқа ұшыратады.

Ал оларды осы іске итермелегендер, оларға жалған шот-фактураларды алмастырып бергендерді тіпті іздемейді де. Мұндай бұрмалау (және олар аз емес) көлеңкелі экономиканың өсуіне және заңды экономиканың тарылуына әкеледі.

Жоғарыда атап өткендей, талқылау қорытындысы бойынша Әділет вице-министрі Л.Мерсәлімова «Ақ жол» демпартиясының ұсыныстарын қолдап, айтылған ұсынысты ескере отырып, олардың мәтінін өңдеуге келістік.

Ары қарай жұмыс тобында талқылау мен Мәжілістің екінші оқылымы.

Өзгерістен бас тарту мүмкін емес. Сабырлық танытып, табанды болу керек!