29
Қыркүйек
Кеше Президент Қ.Тоқаев "Атамекен" ҰКП съезінде сөйлеген сөзінде бірқатар көкейтесті маңызды тапсырмалар берді
Кеше Президент Қ.Тоқаевтың «Атамекен» ҰКП съезінде сөйлеген сөзінде бірқатар көкейтесті маңызды тапсырмалар берілді. Ең алдымен, шағын және орта бизнесті дамытудың 2030 жылға дейінгі жаңа тұжырымдамасын әзірлеу мәселесі сөз болды. «Ақ жол» демократиялық партиясының фракциясы өткен шақырылымда да Үкіметке осындай ұсыныспен депутаттық сауал жолдаған болатын (https://akzhol.kz/ru/migrated_4259/ ), алайда ол кезде шенеуніктер бұл мәселені шешуді қажет деп таппады. Енді біз ұсынған тәсілдерді өзектендіріп, Үкіметке қайта жолдау мүмкіндігі пайда болып отыр, біз бұны жақын арада жасайтын боламыз.
Сондай-ақ, Президент шағын бизнестің орта бизнеске дейін тиімді өсуі үшін жағдай жасауды басым мақсат ретінде белгілей отырып, кеңінен міндет қойғанын атап өткен жөн («Ақ жол» демократиялық партиясының фракциясы Мәжілістің алдыңғы шақырылымдарында орта бизнестің стратегиялық маңызын жете бағаламау бойынша бірнеше рет Мемлекеттік органдардың назарын аударған болатын, мысалы: https://akzhol.kz/ru/migrated_4143/ ). Мемлекет басшысының сөйлеген сөзінде келіспеу мүмкін емес тағы бір мәселе - бизнесті тікелей субсидиялаудың жедел және тиімділігі аз жүйесін нарықтық құралдар мен тәсілдерге қайта форматтау қажеттілігі. Шынында да, бүгін табыстылығы тек бюджеттік субсидиялармен қамтамасыз етілетін кәсіпорындардың тұтас тобы пайда болды.
Шын мәнінде, олардың бизнесінің мәні бәсекелестік пен нарық емес, бюджеттен кезекті соманы шығару болып отыр. Дәл осы салада сыбайлас жемқорлық тәуекелдері анағұрлым жоғары. Антикор жақында мәлімдегендей, мысалы, АӨК-дегі субсидияларға қатысты «кері қайтару» және тікелей ұрлаудың әртүрлі схемалары таралған. Шағын және орта бизнесті қолдау саясатын мемлекеттік ынталандыру пайда көзі емес, басым бағыттарда бизнесті реттеу құралы болып табылатын нарықтық жолға қайтару керек. Әрине, бұл үлкен және қиын жұмыс, бірақ оның және тиісті тәсілдердің қажеттілігі қоғамда бұрыннан қалыптасып үлгерді.
Тағы бір резонанстық тақырып - бизнесті «нөлден» реттеуге көшу. Оған қолданыстағы заңнамаға нақты және кешіктірілген өзгерістер енгізу арқылы емес, ел экономикасындағы түбегейлі жаңа, барабар реттеу мен жаңа іскерлік ахуалды қалыптастыру арқылы қол жеткізу керек. Бұл тәсілдің қажеттілігі туралы біз Үкіметке бюджетті талқылау кезінде және Парламенттің алдыңғы сессиясы барысында депутаттық сауалда бір кездері Грузияда табысты либералдық нарықтық реформалардың құқықтық негізі болған «Экономикалық еркіндік актісін» мысалға келтіре отырып айтқан болатынбыз. (https://akzhol.kz/ru/partiya-ak-zhol-predlozhila-ekonomicheskie-reformy-po-primerw-akta-ekonomicheskoj-svobody-saakashvili/ ).
Осылайша аппаратшылардың жауабы тағы да «мәнсіз» болды. Ал қазірде тақырып Мемлекет басшысының талабы бойынша өзекті болып отыр.
Президент Қ. Тоқаев цифрландыру талаптарын жер учаскелері мен қалалардың бас жоспарлары үшін ғана емес, жалпы мемлекеттік ресурстар, мемлекеттік сатып алу тендерлері мен жекешелендіру байқаулары, жер қойнауын пайдалану және т. б. үшін де жергілікті жерлердегі ашықтық пен тең бәсекелестіктің басты шарты ретінде белгіледі. Сонымен қатар, Президент бұл талапты аймақтардағы жергілікті билік органдарының танымал компанияларға (үстем алыптар), әдетте жергілікті өндіруші болып табылатын шағын және орта бизнеске зиян келтіретін бәсекелестіктен тыс қамқорлықпен байланыстырды. Осы жылдың көктемінде өзімнің телеграмм-каналымда да осы үрдістің күшеюі мен жағымсыз сипатын атап өткенім есіме түсіп отыр (https://t.me/peruash/1529 ). Оны бүгінгі экономиканың негізгі проблемаларының бірі ретінде атай отырып, Қ. Тоқаев «беткі жағында» жатқан жағдайды меңгеруді ғана көрсетіп қоймай, жасырын, алыс процестерді түсіндіреді. Бұл тәсіл, әрине, өңірлердегі шағын және орта бизнесті қолдауға жауап береді.
Сондай-ақ, Мемлекет басшысының «Қазақстандық қамтуды дамыту экономикалық саясаттың басымдықтарының бірі болып қала береді» деген сөзін атап өту қажет деп санаймын. Және отандық өңдеуші кәсіпорындарды қолжетімді шикізатпен қамтамасыз ету «Өнеркәсіптік саясат туралы» заң шешуге тиіс маңызды міндет болып табылады. Өкінішке орай, бұл мәселеде біздің экономикамыз өте баяу қозғалады. Бұған жақында өткен машина жасаушылар форумы барысында көз жеткізуге мәжбүр болдым. Мемлекеттік органдармен, ұлттық даму институттарымен және мұнай-газ машинасын жасауды дамыту орталығының басшылығымен (жыл басында үш негізгі шетелдік мұнай алыптары - ТШО, КПО және NCOC құрған) пікірталастарға қатыса отырып, мен олардың бағыттары бойынша нақты, практикалық құралдар қашан іске қосылатыны туралы олардан нақты жауап ала алмадым.
Өнеркәсіп қоры отандық өндірушілерді уәде етілген 3 %-бен қорландыру «келесі жылдың наурыз айында қаралуы мүмкін» деп мәлімдеді. Мұнай-газ машинасын жасауды дамыту орталығы өзінің «миссиясын» қалай көретінін айтуға тырысты, және нақты мәселелерден барынша бас тартты. Мысалы, олар қазақстандық машина жасаушыларға үш ірі шетелдік инвесторлар сатып алатын жабдықтар мен жинақтауыштарға техникалық құжаттамамен көмектесе ме жоқ па деген сауалдан жалтарды. Мен тіпті оның жауаптарын «Сөз салу үйлену дегенді білдірмейді» деген мақалмен салыстырып, сұрақтарға толық жауап беруін талап етуге мәжбүр болдым. Бұл пікірталасты мына сілтеме бойынша өтіп, көруге болады. https://drive.google.com/file/d/1opBz5p77J6GJi001iZZCQLU4-uMihioB/view?usp=sharing
Отандық кәсіпорындарды қолжетімді шикізатпен және материалдармен қамтамасыз етуге қатысты тек ағымдағы жылдың өзінде «Ақ жол» демократиялық партиясының фракциясы Үкімет пен министрліктерге қол жетімді металл прокатымен қамтамасыз ете отырып, біздің машина жасау, металл өңдеу және құрылыс компанияларына көмек көрсетуді талап етіп, төрт депутаттық сауал жолдады. Өткен жылдың соңынан бастап металл прокатының бағасы 60-80%-ға өскені белгілі. Осыған байланысты мемлекеттік тапсырыс немесе ұлттық компаниялардың тендерлері бойынша құрылыста немесе машина жасауда жұмыс істейтін барлық компаниялар айтарлықтай шығынға ұшырауда. Біз жігерлендіретін жауаптар алдық, бірақ мәселе әлі күнге дейін шешілген жоқ.
Жалпы алғанда мәселенің шешімі болатын 3 нұсқаны келтіруке болады:
1. Трансферттік бағаны қатаң бақылау (логистикалық шығындар, брокерлік сыйақылар, сақтандыру және т. б. халықаралық бағадан алып тастау), ішкі ҚҚС-ты жою, квоталау және келіссөздер арқылы отандық металлургиялық компанияларды жұмыс істейтін кәсіпорындарды қара жалдау бойынша да, бор мен мырыш бойынша да қол жетімді бағамен қамтамасыз ету міндеттеу (жұмыс істеп тұрған кабельдік және аккумуляторлық өндірістер үшін).
2. Болат прокатының 80%-на дейін РФ-нан импортталатындықтан, Ресей тарапымен РФ Үкіметі қабылдаған болат прокатына мемлекеттік тапсырысты орындайтын компаниялар үшін төмендетілген бағаларды Қазақстанға тарату туралы уағдаластыққа қол жеткізу қажет. Бұл ЕАЭО біздің экономикамыз үшін өзінің тиімділігін іс жүзінде көрсетуге тиіс жағдай.
3. Сондай-ақ, Ресей тарапынан қазақстандық шикізатты (шойын шекемтастар, ферроқорытпалар және т.б.) пайдаланатын Ресей металлургия кәсіпорындарының Қазақстанға болат прокатын жеткізуін ұйымдастыруға қол жеткізу қажет.
«Ақ жол» ҚДП депутаттары осындай тәсілдерді Үкіметке жолдаған өз сауалдарында ұсынған болатын (мысалы: https://akzhol.kz/ru/depwtaty-ak-zhola-obvinili-2-ministerstva-v-nedostatochnom-vnimanii-k-problemam-otechestvennyh-proizvoditelej/ ), оларды отандық кәсіпорындар машина жасаушылар форумында да көтерді. Жауап ретінде әзірге тек уәделер келіп жатыр.
«Өнеркәсіптік саясат туралы» заң жобасына қатысты да солай: бұл құжат негізінен әртүрлі «даму институттарын» одан әрі «бүршіктеуге», олардың аймақтық филиалдарын құруға, өкілеттіктерді, құзыреттерді анықтауға және т.б. арналған. Бұл тақырып аясында өзге де маңызды мәселер бар.
Бірақ іс жүзінде өнеркәсіпті қолдау және дамыту, жаңа технологияларды енгізу, соның ішінде кәсіпорындарды қол жетімді шикізатпен қамтамасыз ету бойынша практикалық шаралар болған жоқ. Бұл заң жобасында өңдеуші кәсіпорындар үшін шикізаттың қолжетімділігі жөніндегі шараларды Мәжіліс депутаттары (соның ішінде мен де) парламенттің төменгі палатасындағы заң жобасымен жұмыс барысында енгізген болатын. Мен осы құжат бойынша пікірталас туралы жазда телеграмм арнамда хабарладым (https://t.me/peruash/2061 ). Даму институттарының (Өнеркәсіп қорының) машина жасаушылар форумындағы жауаптары өндірісті дамытуға арналған қаражаттың орнына олар өз процедураларының шығындарын ғана көреді деп сендірді.
Бизнесті қолдаудың іс жүзіндегі шаралары бойынша осы заң жобасына біз жіберген түзетулер - Үкіметтің теріс қорытындысына ие болды, яғни бұғатталатын болады. Сондықтан, өкінішке орай, бұл құжаттан өнеркәсіптің нақты дамуында жылдам серпіліс күту қиын. Бірақ мен кез келген жағдайда, машина жасаушылар форумында айтқан нақты позициялар бойынша күресетін боламыз (https://t.me/peruash/3029 ). Ал кешегі Президенттің тапсырмасы өнеркәсіптік кәсіпорындар одан күтетіндей заңды өзгертуге мүмкіндік береді.
