Азат Перуашев: посткеңестік кеңістікте «Парламенттік оппозиция туралы» алғашқы заңды 2012 жылы «Ақ жол» Демократиялық партиясы әзірлеген

Азат Перуашев: посткеңестік кеңістікте «Парламенттік оппозиция туралы» алғашқы заңды 2012 жылы «Ақ жол» Демократиялық партиясы әзірлеген

https://t.me/peruash/13716

Өзбекстанда парламенттік оппозицияның өкілеттілігін реттейтін заң қабылданды.

https://t.me/ulysmediatg/17300

Осыған байланысты, посткеңестік кеңістікте «Парламенттік оппозиция туралы» алғашқы заңды 2012 жылы «Ақ жол» Демократиялық партиясы әзірлегенін еске салуды қажет деп санаймын. Ол 2010 жылы Еуропа Кеңесінің Венеция комиссиясының демократиялық парламенттердегі оппозицияның рөлі туралы баяндамасының негізінде дайындалған болатын (толығырақ қараңыз:

https://akzhol.kz/kk/blog/parlamenttik-oppozicija-turaly-a-2 ).

2013 жылы «Ақ жол» Демпартиясының заң жобасы халықаралық сараптамаға жолданып, ЕҚЫҰ-ның Демократиялық институттар және адам құқықтары бюросынан (ДИАҚБ) оң қорытынды алды — №120/03/2012, 2013 жылғы 28 наурыз.

https://akzhol.kz/ru/blog/zakljuchenie-bjuro-po-razvitiju-demokrat

ЕҚЫҰ ДИАҚБ ұсыныстары бойынша заң жобасы 2014 жылы толықтырылып, Регламентке сәйкес, Үкіметтің қорытындысына жіберілген еді.

Алайда, кейінгі алты жыл бойы құжатты билеуші партия мен атқарушы билік тежеп келді.

Тек 2019 жылғы желтоқсанда Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің отырысында Президент Қ.Тоқаев тиісті заңды қабылдау туралы тікелей тапсырма бергеннен соң, «Ақ жол» фракциясы заң жобасын қайта ұсынды.

Бұл жолы, 2020 жылы жоба қарауға қабылданып, Парламент мақұлдап, Мемлекет басшысы қол қойды.

Заңның өту кезеңдері туралы мына сілтемелерден қарауға болады:

• https://akzhol.kz/ru/blog/v-mazhilise-nachata-rabota-nad-podgotov

• https://t.me/peruash/4251

• https://t.me/peruash/4467

• https://t.me/peruash/6607

• https://t.me/peruash/6608

Заңның қабылдануы нәтижесінде бүгін өздігінен қалыпты болып көрінетін бірқатар жүйелі өзгерістер енгізілді.

Бірақ естеріңізге сала кетейін: біздің «Парламенттік оппозиция туралы» заңымыз бекіткен кепілдіктер жоқ кездерде менің микрофонымды Мәжіліс пен қос Палатаның бірлескен отырыстарында бес рет (!) өшірген еді — соның ішінде Үкіметтің бюджетті орындауы туралы есеп сияқты негізгі құжаттарды талқылағанда да (- https://akzhol.kz/ru/blog/v-partii-ak-zhol-vozmushten-periodicheskim-lisheniem-e-deputatov-prava-slova-pri-obsuzhdenii-vazhnejshih-voprosov-zasedanij-parlamenta-i-predlagaiut-zakrepit-v-reglamente-zapret-na-lishenie-slova-predstavitelej-frakcij

https://akzhol.kz/ru/blog/migrated_665

• https://akzhol.kz/ru/blog/migrated_1262

• https://akzhol.kz/ru/blog/realii-mnogopartijnosti-ne-nahodiat-dolzhnogo-resheniia-v-dejstvuiushtem-reglamente-mazhilisa )

Сол себепті, Венеция комиссиясының баяндамасы мен өз тәжірибемізді ескере отырып, біз заңға бүгінде барлық парламенттік фракциялар пайдаланып отырған бірқатар маңызды жаңалықтарды енгіздік.

Мәселен, барлық фракцияларға пленарлық отырыстарда, комитеттерде және жұмыс топтарында сөз сөйлеу құқығы кепілдендірілген. Тіпті көпшілік талқылауды тоқтату туралы шешім қабылдаса да, егер фракция жетекшісі бұл мәселе бойынша әлі сөйлемесе, оған сөз берілуге міндетті.

Заң нормаларына сәйкес, бір комитетті өкілі аз партияның ("Ауыл") депутаты басқарса, басқа екі комитеттің хатшылары да азшылық фракцияларының өкілдері болып табылады.

Оған қоса, Мәжіліс вице-спикері болып парламенттік оппозиция депутаты, «Ақ жол» демпартиясының мүшесі Дания Еспаева сайланды.

Әрине, кімнің «шынайы» оппозиция, кімнің оппозиция еместігі туралы пікір таластыруға болады, бірақ жоғарыда аталған Венеция комиссиясының баяндамасында бұл мәселеге нақты анықтама берілген: парламенттік оппозиция – бұл парламентке өткен, бірақ үкімет құрамына кірмейтін және белгілі бір мәселелер бойынша көпшіліктің ұстанымына қарсы дауыс беретін партиялардың өкілдері.

Осы тұрғыдан алғанда, кадр мәселесіндегі айқын ілгерілеушілікпен қатар, бүгінгі Мәжілісте фракциялардың сөз бостандығы қамтамасыз етілді, талқылаулардың қарқындылығы мен жалпы парламент пен үкіметтің өзара іс-қимылының тиімділігі айтарлықтай артты. «Ақ жол» фракциясы үнемі өз ұстанымын білдіріп, үкімет пен билік партиясына қарсы да дауыс береді. Бұл жеке нәтиже ғана емес, институционалдық нәтиже деп есептеймін; парламенттік оппозицияның мәртебесі мен өкілеттіктерін заңнамалық тұрғыдан бекітудің салдары.

Өкінішке орай, 2020 жылы «Ақ жол» демпартиясының заң жобасында ұсынылған парламенттік оппозицияның барлық өкілеттіктері қабылданған жоқ. Мәселен, үкімет пен парламенттік көпшілік парламенттегі оппозиция мен билік партияларының қызметі мен бастамаларын тең насихаттау (мемлекеттік ақпараттық тапсырыс аясында) нормасына тосқауыл қойды. Оппозициялық депутаттар бюджет комитетін басқарсын деген ұсынысымыз да қолдау таппады: билік партиясы өз үкіметі арқылы бюджетті басқаратындықтан, тежеу және тепе-теңдік жүйесі аясында мемлекет миллиардтарының қалай жұмсалуын бақылау басқалардың қолында болуы керек (мұндай ұсыныс Венеция комиссиясының жоғарыда аталған баяндамасында да бар).

Басқа бірқатар бастамалар да жүзеге аспады.

Осыған қарамастан, бұл заң қоғамдық пікірталастардың дамуында, парламент пен үкіметтің өзара іс-қимылының ашықтығында, парламентаризмді ілгерілетуде өз нәтижесін көрсетуде.

Бұл қазақстандықтарға ғана емес, көршілерімізге де айқын болып жатқан сияқты.

Өзбекстанда да осындай құжатты дайындау барысында біздің «Парламенттік оппозиция туралы» заңысыз қолданылды деп шегендеп айта алмаймын. Дегенмен, парламенттің бір комитетінің жетекшісі мен екі комитеттегі орынбасарлардың орындарын оппозицияға беру туралы ережелер - жанама түрде осыны айғақтайды.

Қалай болғанда да, мұндай жаңалықтарды құптай отырып, институттардағы өзгерістер кезең-кезеңімен көршілес елдерде ғана емес, ең алдымен өзімізде де бүкіл саяси жүйенің қызметінде тереңірек өзгерістерге әкеледі деп үміттенуге болады.

Үкіметтің 2024 жылға арналған есебі немесе салық кодексі