22
Қантар
Президенттің тапсырмасы аяқсыз қалды ма?
Премьер-министрдің
орынбасары
С.М. Жұманғаринге
Бірнеше жылдан бері отандық бизнес өкілдерінің өтініші
бойынша «Ақ жол» фракциясы салық органдарының талабы негізінде мәмілелерді
жарамсыз деп тануға тыйым салуды енгізу қажеттігі туралы депутаттық сауалдар
жолдап келеді.
Президент Қ.Тоқаев 2023 жылғы 1 қыркүйектегі Жолдауында
«фискалдық органдар кәсіпкерлерді жаппай сот дауларына тартуда. Атап айтқанда,
бұл мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы талаптарға қатысты. Соттардың
жүктемесі айтарлықтай артты – оларға салықты есептеудің дұрыстығын тексеру
функциясы жүктелді. Бұған жол беруге болмайды және жағдайды түзету үшін шаралар
қажет» деген еді.
Алайда, Президенттің тікелей тапсырмасына қарамастан,
бүгінгі күнге дейін бұл бағытта ешбір қадам жасалған жоқ.
Оған қоса, жаңа Салық кодексінің жобасына мәмілелерді
жарамсыз деп тану мәселелері бойынша барлық нормалар іс жүзінде еш өзгеріссіз
ауыстырылды.
«Ақ жол» фракциясы жұмыс тобына аталған мәселені шешуге
арналған өз тұжырымдамасын жолдап, ол үшін кодекс жобасының 10 бабына өзгерістер
енгізуді ұсынды.
Бірақ әзірлеуші мәселені елемегендіктен, кодекстің
қабылдануын тағы бір жыл күтудің қажеті жоқ деп есептейміз. Біздің ойымызша,
бұл мәселе қазір қолданыстағы Салық кодексі аясында шешіліп, ақыры,
Президенттің тікелей тапсырмасы орындалуы қажет.
Салық кодексінің 19-бабы бойынша салық органдарының талап
қою құқығын алып тастау туралы бұрынғы өтініштерімізді Қаржы министрлігі
бірқатар себепке байланысты қолдамады (себебі, осы бапта салық органдарының
тауарлардың, жұмыстардың немесе көрсетілетін қызметтердің нақты айналымы
болмаған жағдайда ғана емес, сондай-ақ рұқсатсыз жасалған лицензиясыз
мәмілелерді, қолданысында шектеуі бар мүлікті заңсыз иеліктен шығару
мәмілелерін жарамсыз деп тану жағдайында да талап қою құқығы көзделген және т.б.).
Біз бұл пікірді ескеріп, басқа тұжырымдамалық шешім
ұсынып отырмыз.
Мәселен, ҚР СК 96-бабына сәйкес жалған шот-фактураларды
анықтау мақсатында камералдық тексеру жүргізу көзделген, оның аясында салық
төлеушіге хабарлама жолданып, анықталған бұзушылықты өз еркімен жою немесе
«құжаттармен расталған түсініктемелерді» ұсыну құқығы беріледі.
Салық органы түсініктемемен келіспеген жағдайда
хабарламаны орындалмаған деп танып, тиісті шешім қабылдайды.
Бұл шешімге жоғары тұрған салық органына немесе сотқа шағымдануға
болады.
Қағаз жүзінде бәрі дұрыс: салық төлеуші даулы мәселені
талқылауға және шешімге шағымдануға құқылы. Оның үстіне, әкімшілік акт
шағымдануға жататындықтан, салық төлеушіге әкімшілік сотқа жүгінуге тура
келеді.
2021 жылы әкімшілік актілерге шағым түсіретін әкімшілік
соттың құрылуы азаматтар мен кәсіпкерлердің құқықтарын шенеуніктердің заңсыз
әрекетінен қорғауды қамтамасыз етудегі маңызды қадам болғанын айта кеткен жөн.
Алайда, іс жүзінде, ҚР СК 96 бабында көзделген тәртіп
жұмыс істемейді және салық органдары қолданбайды.
Себебі, Кодексте жалған шот-фактураларды белгілеудің –
сотқа талап қою арқылы басқа тәртібі де қарастырылған, мәселен, ҚР СК 403-бабы
1-бөлігінің 2) тармақшасы және 264-бабы 1-бөлігінің 5) тармақшасында, ҚҚС
есептілігі және КТС шегерімдерін есепке жатқызудан алып тастау үшін «мәмілені
жарамсыз деп тану туралы сот шешімі» негіз бола алады деп көзделген.
Осылайша, салық органы салық төлеуші шағым жасай алатын
камералдық тексеру нәтижесі бойынша хабарлама жіберуді; немесе ұзақ дауларсыз дереу сотқа азаматтық
талап қоюды өз бетінше шешеді. Әрине, таңдау екінші нұсқаға түседі, соған
байланысты Президент дұрыс атап өткендей, Кодекс «салық органының функцияларын
соттарға жүктеп қойған».
«Ақ жол» фракциясы бұған дейінгі сауалдарда «жарамсыз
мәмілелер» бойынша экономиканың өндіріс, құрылыс, қызмет көрсету және т.б салаларындағы кәсіпкерлердің сотқа осындай
талап-арыздарды беру кезіндегі заңды құқықтарының жаппай бұзылуын
егжей-тегжейлі сипаттаған болатын.
Жағдайды қалыпты жұмыс тәртібіне қайтару үшін КТС бойынша
шегерімдерді және ҚҚС есепке алуды алып тастау негіздерін өзгерту қажет: «заңды
күшіне енген сот шешімі негізінде мәмілені жарамсыз деп тануды» - заңды күшіне
енген сот шешімі негізінде заңды деп танылған салық органының шешіміне сәйкес
тауарларды іс жүзіндегі сатусыз, атқарылған жұмыссыз шот-фактураның
берілуін" деген сөздермен ауыстыру керек.
Осылайша, салық органдары өз жұмысын сотқа ауыстырмай,
барлық белгіленген процедураларды сақтауға міндетті болады.
Осыған байланысты, сондай-ақ «жарамсыз мәмілелердің»
өзекті мәселелерін шешу үшін «Ақ жол» фракциясы Салық кодексіне келесі
өзгерістерді енгізу қажет деп санайды:
1. ҚР СК 264 баптың 1-бөлігінің 5) тармағын келесі
редакцияда жазу
«Есепке алуға жатпайды:
5) заңды күшіне енген сот шешімі негізінде заңды деп танылған салық органының шешіміне сәйкес тауарларды нақты өткізусіз, жұмыстарды орындаусыз және қызметтерді көрсетусіз ресімделген шот-фактурада көрсетілген шығыстар;
2. ҚР СК 403 бабы 1-бөлігінің 2) тармақшасын келесі
редакцияда жазу:
«Бұрын есепке жатқызылатын қосылған құн салығы ретінде
танылған қосылған құн салығы мынадай жағдайларда алынады:
2) заңды күшіне енген сот шешімі негізінде заңды деп
танылған салық органының шешіміне сәйкес тауарларды іс жүзінде өткізбей,
жұмыстарды орындамай және қызметтерді көрсетпей жазылған шот-фактура бойынша;
Бұл өзгерістер «жарамсыз мәмілелер» мәселесін түпкілікті шешіп, сәйкесінше жаңа Салық кодексіндегі жұмысты оңтайландырады.
Құрметпен,
«Ақ жол» фракциясының депутаттары
А. Перуашев
Д. Еспаева
Қ. Иса
Е. Барлыбаев
С. Ерубаев
Е. Бейсенбаев
