Шекаралардағы фитосанитарлық бақылауды ретке келтіру туралы

Шекаралардағы фитосанитарлық бақылауды ретке келтіру туралы

ҚР Премьер-министрі

О.А. Бектеновке

«Ақ жол» демократиялық партиясына «Бақты» шекара бекеті арқылы жеміс-жидек пен көкөніс импорттайтын кәсіпкерлерден шағымдар келіп түсуде. Олардың ақпарат бойынша, қараша айының соңынан бастап шекарада күрделі қиындықтар туындап, Қазақстанның ішкі нарығына азық-түлік жеткізу уақыты мен құнына кері әсер еткен.

Кәсіпкерлер жағдайдың өзгеруін ҚР АШМ АКК мемлекеттік инспекция комитетінің «Фитосанитария» шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорны директорының 2025 жылғы 24 қарашадағы №70-н бұйрығының енгізілуімен байланыстырады. Осы бұйрықтан кейін фитосанитариялық қызмет қызметкерлері әлдебір жұқтыру белгілеріне немесе сынама алу негіздеріне қарамастан әрбір көлік құралын міндетті түрде зертханалық тексеруден өткізуді талап ете бастады. Бастапқы карантиндік тексеру актісін беру іс жүзінде тексеру үшін ақы төлеуге байланысты, бұл ешқандай нормативтік негіз болмаса да аталмыш процедураны міндетті етеді.

Бұл тәжірибе Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттемелеріне де сәйкес келмейді. Фитосанитариялық бақылау тәртібі Кеден одағы комиссиясының 2010 жылғы 18 маусымдағы № 318 шешімімен белгіленді. Кейінірек бұл стандарттар ЕАЭК шешімінің негізін қалады, онда карантиндік өнімдерді жұқтыру белгілері немесе негізді күдіксіз ұстауға болмайтыны және сынама алуға тек визуалды тексеруден және осындай белгілер анықталғаннан кейін ғана рұқсат етілетіні нақты көрсетілген. Бұл стандарттар императивті болып табылады және ведомстволық бұйрықтармен немесе ішкі нұсқаулықтармен өзгертілмейді.

Оған қоса, бизнеске түсетін қаржылық ауыртпалық айтарлықтай артты. Қазіргі бағалар тізіміне сәйкес, зертханалық тексеру бір тауар үшін 5000-нан 82 000 теңгеге дейін тұрады. Сараптаманың өзі үш күнге дейін созылуы мүмкін. Нәтижесінде, кәсіпкерлер тауарлар санына байланысты көлік үшін барлығы 200 000-нан 300 000 теңгеге дейін төлеуге мәжбүр. Мұндай кідірістер көліктің тоқтап қалуына, температуралық режимнің және тез бұзылатын өнімдердің бұзылу қаупіне әкеледі. Бұл әсіресе қыс мезгілінде өте маңызды болып табылып, айтарлықтай шығындарға әкелуі мүмкін.

Күздегі сапарымыз кезінде «Бақты» пунктінде құрылыс жұмыстары әлі жүріп жатқанын, нақты аяқталу мерзімі белгісіз екенін анықтадық. Тоңазытқыш қондырғылары, жабық алаңдар жоқ, фитосанитариялық тексеру жүргізуге жағдай жасалмаған. Мұндай жағдайда кәсіпкерден әрбір өнім позициясы үшін зертханалық тексеруден өтуді талап ету ақылға қонымсыз, бұл қойылатын талаптардың логикасының өзіне күмән келтіреді.

Кәсіпкерлердің айтуынша, жергілікті қызметкерлер ешқандай ресми түсініктеме бермей, не жазылғаны да көрсетілмейтін «Астанадан келген бір бұйрыққа» сілтеме жасап отыр. Бұл тәжірибе оның заңдылығына және кәсіпкерлерге не халықаралық нормаларда, не ұлттық заңнамада көзделмеген рәсімдерді қолданудың негіздері туралы өзекті сұрақтар туғызады.

Қырғыз бағытында жұмыс істейтін кәсіпкерлер де партиямызға жүгініп отыр. Олар Қордай ауданындағы "Қара су" бақылау-өткізу бекетінде осындай жағдай қалыптасып отырғаны туралы хабарлады. Рентгендік сканерлеуден өтіп, ешқандай бұзушылық табылмағаннан кейін, жүргізушілер техникалық тұрғыдан тексеру жеткілікті болғанымен, көліктегі жүкті толығымен түсіруге мәжбүр. Содан кейін көліктер уақытша сақтау қоймаларына жіберіледі, онда кәсіпкерлер ресми түбіртектер немесе құжаттар берілмейтініне қарамастан, жүкті түсіру және сақтау үшін шамамен 130 000 теңге көлемінде төлеуге мәжбүр. Жүргізушілер еш түбіртектерсіз қосымша қолма-қол төлемдер төлеуге мәжбүр болып жатады. Қоймалардағы кідірістер 10 күнге дейін созылуы мүмкін, бұл тауарлардың бұзылуына, жеткізілімдердің үзілуіне және тікелей шығындарға әкеледі.

Мұның бәрі әкімшілік кедергілерді азайту, тауарлардың еркін қозғалысын қамтамасыз ету және отандық кәсіпкерлерді қолдау қажеттілігін атап өткен Президенттің алға қойған мақсаттарына қайшы келеді.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, «Ақ жол» демократиялық партиясы мыналарды талап етеді:

1. «Бақты» өткізу пунктіндегі фитосанитариялық тексеру тәжірибесін КОК №318 шешімінің нормаларына сәйкестендіру.

2. Әрбір көлік құралын міндетті зертханалық тексеруден өткізуге құқықтық баға беру.

3. Зертханалық сараптамаларға арналған қолданыстағы тарифтерді қайта қарау және ашық әрі экономикалық тұрғыдан негізделген баға белгілеуді қамтамасыз ету.

4. Қордай ауданындағы «Қара су» өткізу пунктіндегі жағдайды, соның ішінде көлік құралдарының жүгін толығымен түсіру талабының заңдылығын, оларды уақытша сақтау орындарына жіберу тәртібін және алынатын алымдардың негізділігін қарастыру.

Құрметпен,

«Ақ жол» фракциясының депутаттары

О.Нұралдинов

А.Перуашев

Д.Еспаева

Е.Барлыбаев

Қ.Иса

С.Ерубаев