«Ақ жол»: Цифрлық даму министрлігі ІТ-жобалардың нәтижелілігін бақылаудан жалтаруда

«Ақ жол»: Цифрлық даму министрлігі ІТ-жобалардың нәтижелілігін бақылаудан жалтаруда

ҚР Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі

Ж.Мәдиевке

Биылғы жылдың 5 наурызы мен 14 мамырында «Ақ жол» фракциясы Сізге цифрландырудың жүйелі проблемалары, іске асырылып жатқан жобалардың архитектуралық сәйкессіздігі, мемлекеттік ақпараттық жүйелер саласындағы бюджет қаражатының тиімсіз жұмсалуына қатысты екі депутаттық сауал жолдады.

Министрлік тікелей қойылған сұрақтардан жалтарып, өз құзыретіндегі саладағы негізгі кемшіліктер бойынша нақты қорытындыларсыз формалды жауаптар берді.

Мәселен, eGov және QazTech бірыңғай платформаларынан тыс ЖАО үшін жергілікті цифрлық шешімдерді әзірлеудің себептері туралы сұраққа жауап берілмеді.

Белгілі заңнамалық нормалар ғана келтіріліп, бірақ олардың біз көрсеткен және сұраған бұзушылық фактілері, ауқымы, келтірілген залалды бағалау және лауазымды тұлғалардың жауапкершілік шаралары елеусіз қалды.

Оның орнына, министрлік жергілікті атқарушы органдар (ЖАО) деңгейінде цифрландыру олардың бюджеттік бағдарламалары аясында жүзеге асырылатынын, ал ЦДИАӨМ бұл процестерге араласуға құқығы жоқ екенін көрсетті.

Алайда, мұндай тәжірибелердің нәтижесінде елімізде цифрлық ортаның фрагментациясы, функционалдық мүмкіндіктердің қайталануы, түрлі жергілікті мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелері мен олардың орталық платформалар арасындағы өзара әрекеттесуінің үйлесімділігі жоқтығы байқалады.

Нәтижесінде, жергілікті деңгейдегі цифрландыру жан-жақты және өзара байланысты үдеріс емес, бұл мемлекеттік қызметтерді цифрландыру және үйлестіру идеясының өзін дискриминациялайтын және миллиардтаған бюджет қаражатының бақылаусыз игерілуіне әкелетін әртүрлі деңгейдегі осы процестердің бөлшектенуі ғана.

Осыған байланысты тиімсіз шығындардан 5 миллиард теңгеден астам шығынға ұшырағанына қарамастан, министрліктің цифрлық жобалардың міндетті аудитінен бас тарту туралы шешімі өте күмәнді болып көрінеді.

Бір қызығы, осындай бюджеттік жоғалтулар аясында оларды азайтуға арналған аудит «қосымша шығындар» деген желеумен қабылданбаған. Бұл ұстаным сынға көтермейді және бюджет қаражатын бақылаудан жалтару сияқты көрінеді.

Атап айтқанда, министрлік ҚазТАГ агенттігінің журналистері жариялаған Павлодар облысындағы «Қауіпсіз қала» жобасы, ЦДИАӨМ сараптамасы болмаса да, 8,3 млрд теңгеге жүзеге асырылғанын мойындады. Үкімет қаулысымен бекітілген «Ақпараттандыру туралы» Заңның 10-бабы мен Ереженің 14-тармағының нормалары тікелей бұзылған.

Пайдаланудан шығарылған ақпараттық жүйелердің тізбесі және оларға жұмсалған бюджет қаражатының көлемі көрсетілмеген. Бұл сұрақтарға тікелей жауап беруден жалтару жоғалған мемлекет қаржысының ауқымын жасыру әрекеті сияқты әсер қалдырады.

Тіпті, Жоғарғы есеп палатасының ескертулері бойынша мәліметтер ішінара беріліп, қаржыны қайтару аяқталмаған, жауапкершілік шаралары жарияланбаған, алдағы шаралар туралы қорытынды жасалмаған.

2025 жылдың 19 маусымында 16 миллионға жуық қазақстандықтың жеке деректерінің тарағаны ресми түрде расталды - бұл ел тарихындағы осындай ең ірі жағдай. Мемлекеттік органдардың пікірлері цифрлық қауіпсіздікке салынған миллиардтаған доллар инвестициясы аясында ақпараттық жүйелердің тым осалдығын көрсетеді.

Бұл оқиға уәкілетті орган тарапынан барынша байыпты бағалауды және жүйелі қорытындыларды талап етеді.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, «Ақ жол» фракциясы ҮШІНШІ РЕТ сұрайды:

1. Соңғы 5 жылда пайдаланудан шығарылған барлық цифрлық жобалардың толық тізбесін, сондай-ақ іске асырылған АЖ-нің ағымдағы жай-күйі туралы ақпарат жіберу: олардың қайсысы жұмыс істейді, қайсысы жартылай жұмыс істейді, қайсысы қолданылмайды және неге. Көрсету:

• атаулары,
• шығын көлемі,
• пайдаланудан шығару себептері,
• шешім қабылдауға және әзірлеуге жауапты тұлғалар.Үлкен көлемдегі бюджет шығындары қаупін тудыратын нақты сомалар асып кеткен жағдайда өңірлерде Цифрлық жобалар министрлігінің міндетті аудитін қалпына келтіру.

2. Бюджет шығыстарын парламенттік және қоғамдық бақылау аудитке көмек ретінде келе алады деп ойлаймыз.

3. Сондықтан, мысал ретінде фракцияға Павлодар облысындағы «Қауіпсіз қала» жобасы бойынша мәліметтерді ұсынуыңызды сұраймыз, оның ішінде:

-8,3 млрд теңге сомасындағы осы бағдарлама бойынша шығыстарды егжей-тегжейлі нақтылау;

-осы ақпаратты өндірушілердің ресми прайсымен одан әрі тексеру үшін өндірушіні, маркасын, моделін және әрбір тауардың бағасын көрсете отырып, осы бағдарлама бойынша жабдықты сатып алу туралы мәліметтерді ұсыну.

Сол сияқты, осы жабдықты орнату, бағдарламалық қамтамасыз ету және техникалық қызмет көрсету шығындары туралы деректерді беру.

Еске салайық, 2017 жылы «Ақ жол» фракциясы оффшорлық аймақтар арқылы жылдамдықты бақылау камераларын сатып алған 13 облыстың Ішкі істер министрлігі департаменттерін әшкерелеген болатын (https://akzhol.kz/ru/initiated-bills/migrated_5093 ; https://akzhol.kz/ru/initiated-bills/migrated_5125 ); ол кезде бюджетке 700 млн теңгеден астам шығын келтірілген (https://akzhol.kz/ru/blog/migrated_5634 ).

Сондықтан салалық министрлік өз саласы бойынша бюджет шығыстарының негізділігін бақылауға алғысы келмесе, депутаттар өз құзыреті аясында бұған көмектесуге дайын.

Құрметпен,

«Ақ жол» фракциясының депутаттары

А.Перуашев

Д.Еспаева

Е.Барлыбаев

К.Иса

С.Ерубаев

Е.Бейсенбаев